آموزش پلیمرها در موسسه شیمی آکادمی علوم چین

بسپار/ ایران پلیمر این مقاله با ذکر نمونهای از روند تحصیل یک دانشجوی دکتری در موسسه شیمی – آکادمی علوم چین، تحصیلات تکمیلی در حوزه علوم بسپار و مواد را معرفی میکند. دانشجویان دکتری در این موسسه یک سال را صرف مطالعه و سپس چهار سال دیگر را به تناسب حوزه تخصصشان در آزمایشگاههای مربوط میگذرانند تا بر روی پروژههای موجود پژوهش کنند، در نهایت رساله دکتری خود را بنویسند و از آن دفاع کنند. محیط علمی که در این موسسه برقرار است، پژوهش و توسعه و همکاری میان آزمایشگاهها را تقویت میکند. برخی دادههای آماری، منافع دوجانبهای را برای دانشجویان و استادهای راهنمای آنها نشان میدهد که از چنین فرایند آموزشی حاصل شده است. فهرستی از واحدهای آموزشی پیرامون بسپار در کشور چین نیز در این مقاله معرفی شدهاند.
کلیدواژهها: دوره آموزشی، آموزش در تحصیلات تکمیلی، علوم بسپار، پژوهش علمی
مقدمه
دانشجوی مورد بررسی در این مقاله، آقای Weiming Ma در سپتامبر 2002 در موسسه شیمی – آکادمی علوم چین مشغول به تحصیل شد و دوره یک ساله مطالعات خود را آغاز کرد. در سپتامبر 2003 او برای شروع دوره پژوهش به آزمایشگاه رفت و عنوانی که برای پژوهش وی توسط نویسنده این مقاله (به عنوان استاد راهنما) انتخاب شد “بلورینگی و انتقال حالت جامد بسپارها در دیاکسیدکربن ابربحرانی” بود. به واسطه پیشنهاد پژوهشی که برای انجام یک پروژه در موسسه علوم طبیعی چین توسط نویسنده این مقاله ثبت شده بود، توصیفی به همراه جزئیات از این موضوع در دست بود که شامل اهداف پژوهش، طراحی آزمایش، آمادهسازی نمونه، جدول زمانبندی موعدها و … میشد. با این حال برای برانگیختن خلاقیت دانشجو، صرفا اهداف پژوهش در اختیار وی قرار گرفت که به اندازه 72 حرف چینی و شامل سه راهبرد بود: پدیده تجمیع، روند کاوش و سازوکار آشکارگر. دوازده ماه بعد این دانشجو اولین مقاله خود را در نشریه ماکرومولکول منتشر کرد. سپس سه مقاله دیگر را تا سال 2005، یک مقاله مروری به زبان چینی در 2006، سه مقاله دیگر در 2007 و یک مقاله پیرامون سازوکارها در سال 2008 (در مجموع 9 مقاله) چاپ کرد. او همچنین در ماه می 2007 از رساله دکتری خود با موفقیت دفاع کرد و درجه دکتری را اخذ کرد. پیش از فارغ از تحصیلی دکتر Ma با شرکت شیمیایی Dow در شانگهای چین قراردادی امضا کرد و سپس بلافاصله فعالیت حرفهای خود را آغاز کرد.
این نمونه، موردی از روند تحصیل دانشجویان ردهبالای دکتری است که در موسسه شیمی – آکادمی علوم چین تحصیل میکنند. در این مقاله ابتدا فهرستی از واحدهای آموزشی بسپار را معرفی میکنیم که نشاندهنده محبوبیت آموزش بسپار در چین است. روال تحصیلات برای دانشجویانی که به دنبال اخذ مدرک دکتری هستند، شامل یک سال مطالعه و چهار سال پژوهش علمی با جزئیات در این مقاله توضیح داده شده است. همچنین منافع دوجانبه حاصل از این فرایند برای دانشجویان و استادهای مشاور آنها با دادههای آماری نشان داده شده است. افزون بر آن برخی حقایق درباره موسسه شیمی چین پیشزمینه قوی و ایدهآل در این موسسه را برای انجام فعالیتهای پژوهش و توسعه در سطح تحصیلات تکمیلی، نه تنها در علوم بسپار بلکه در شاخههای دیگر شیمی آشکار میکند.
آموزش بسپار در چین
دانشجویان چینی بسپار را در دانشگاهها، موسسات علمی و … میآموزند. گردآوری آمار رسمی، فرایندی زمانبر است و تعداد واحدهای آموزشی بسیار بیشتر از آن است که بتوان آن را در یک مقاله گنجاند. همچنین اطلاعات تمام این موسسات آموزشی در دسترس نیست. بنابراین یک راهحل ریشهای برای سرهم کردن این اطلاعات انتخاب شد که به واسطه آن خواننده بتواند درکی کلی از وضعیت آموزش بسپار در چین کسب کند. فهرست شرکتکنندگان ثبتشده و موسسات آنها از دو همایش ملی بسیار مهم چین در حوزه بسپار به عنوان دادههای پایه گردآوری شد. هر دو این همایشها به صورت دوسالانه برگزار شده و توسط بخش بسپار انجمن شیمی چین حمایت میشوند. یکی از این دو همایش مجموعهای از همایشهای ملی پیرامون علوم بسپار است که در سالهای فرد برگزار میشود. آخرین دوره برگزار شده این همایش در اکتبر سال 2013، در حدود 3000 شرکتکننده داشت. به صورت کلی شرکت در این همایش به عنوان بزرگترین همایش ملی چین در حوزه علوم بسپار، یک اصل اساسی برای سرمایهگذاران در نمایش آخرین پیشرفتها و دستاوردها، تبادل ایدهها و ملاقات با همکاران دیگر در این صنعت است. همایش دیگر نیز مجموعهای از همایشهای ملی پیرامون علوم و مهندسی مواد بسپاری است که در سالهای زوج برگزار میشود. آخرین دوره برگزارشده این همایش نیز در اکتبر 2014 با بیش از 600 نفر شرکتکننده بود. استفاده از این فهرستها به عنوان فهرستهای پایه، بدون دلیل و منطق خاصی صورت گرفته و کامل نیست، چرا که شرکت کردن در این همایشها داوطلبانه است. از آن جایی که هیچ گونه رتبهبندی وجود ندارد، ترتیب واحدهایی که در ادامه آمده، بر اساس نقشه شهرها، استانها و نواحی مستقلی است که در نقشه چین وجود دارد. در هر ناحیه، هر یک از این موسسات آموزشی بر اساس ترتیب نام آنها در کتاب نمایشگاه مرتب شدهاند. در این مجموعه همه موسساتی که واحد درسی پیرامون شیمی بسپارها، فیزیک بسپارها، مواد بسپاری، بسپارهای عاملدار و یا فرآوری بسپارها و تجهیزات ارائه میکردند، در نظر گرفته شدند. پس از ویرایش این فهرست بلندبالا (جدول 1) فراوانی تعداد واحدهای درسی حوزه بسپار در دانشگاههای چین (بیش از 170 مورد) برای نویسنده نیز شگفتآور بود. بدیهی است که این واحدهای درسی در مقطع کارشناسی به نسبت تحصیلات تکمیلی، اهداف، سطح و حجم متفاوتی دارند، وضعیت متفاوتی در انتشار مقالههای پژوهشی در نشریات علمی- پژوهشی دارند، و همچنین قابلیتهای متفاوتی در اعطای درجه کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دارند. با این حال این فهرست نشان میدهد که آموزش بسپار در چین بسیار محبوب است. شاید یکی از دلایل کاربری رایج مواد بسپاری باشد که به صورت روزانه در جامعه مدرن مورد استفاه است.
جدول 1. موسسات چینی که واحدهای درسی در حوزه شیمی بسپارها، فیزیک بسپارها، فرآوری بسپارها و مواد بسپاری دارند.
شهر |
موسسه آموزشی |
|
پکن |
China University of Geosciences Beihang University Institute of Chemistry, CAS Beijing Normal University Beijing Technology and Business University Tsinghua University China University of Petroleum Beijing |
Peking University Beijing Institute of Petrochemical Technology University of Chinese Academy of Sciences Renmin University of China Technical Institute of Physics and Chemistry, CAS Beijing Institute of Fashion Technology University of Chemical Technology University of Science & Technology Beijing |
تیانجین |
Tianjin University of Technology Tianjin University of Science & Technology Tianjin Normal University |
Tianjin University Nankai University Tianjin Polytechnic University Hebei University of Technology |
هبئی |
Yanshan University |
Hebei University |
شانشی |
Taiyuan Institute of Technology |
North University of China Taiyuan University of Technology |
مغولستان چین |
Inner Mongolia University of Science & Technology |
Inner Mongolia Agricultural University |
لیائونینگ |
Dalian University of Technology Liaoning Shihua University Shenyang University of Technology Northeastern University |
Shenyang University of Chemical Technology Dalian Maritime University Liaoning University Dalian Polytechnic University |
جیلین |
Jilin University Changchun Changchun University of Science and Technology |
Institute of Applied Chemistry, CAS Northeast Normal University Changchun University of Technology |
هیلونگجیانگ |
Harbin Engineering University Harbin Institute of Technology Harbin University of Science and Technology |
Qiqihar University Northeast Forestry University Heilongjiang University |
شانگهای |
Donghua University Shanghai University East China University of Science and Technology East China Normal University Tongji University |
Fudan University Shanghai Jiao Tong University Shanghai Institute of Organic Chemistry, CAS Shanghai Institute of Technology University of Shanghai for Science and Technology |
جیانگ سو |
Soochow University Jiangnan University Jiangsu University of Science and Technology Yangzhou University Nanjing University Nanjing Tech University Research Institute of Chemical Processing and Utilization of Forest Products, Chinese Academy of Forestry |
Jiangsu University Southeast University Nanjing University of Science and Technology Changzhou University Nanjing University of Information Science & Technology Suzhou Institute of Nano-tech and Nano-bionics, CAS Nanjing Normal University Jiangsu Normal University |
ژجیانگ |
Ningbo University Shaoxing University Ningbo Institute of Materials Technology and Engineering, CAS Zhejiang University |
Zhejiang Sci-Tech University Zhejiang University of Technology Zhejiang Gongshang University Wenzhou University Jiaxing University Hangzhou Normal University |
آنهویی |
University of Science and Technology of China Hefei University of Technology Huaibei Normal University |
Anhui Normal University Anhui University Anhui University of Technology Anhui University of Science & Technology |
فوجیان |
Huaqiao University Amoy University |
Fujian Normal University Fuzhou University |
جیانگشی |
Nanchang University |
Jiangxi Normal University |
شاندونگ |
Shandong University University of Jinan Tsingdao University of Science & Technology Qingdao University |
Ludong University Shandong University of Technology Qilu University of Technology Yantai University |
هنان |
Zhengzhou University Henan Polytechnic University Henan University |
Zhengzhou University of Light Industry Henan University of Science and Technology Henan University of Technology Henan Institute of Engineering |
هوبئی |
Wuhan University Wuhan University of Science and Technology Hubei University of Technology Wuhan University of Technology Hubei University South-Central |
University for Nationalities Wuhan Textile University Wuhan Institute of Technology Huazhong University of Science and Technology Jianghan University |
هونان |
Xiangtan University Hunan University of Science and Technology Central South University |
Hunan University Hunan Institute of Technology Hunan University of Humanities, Science and Technology |
گوانگدونگ |
Sun Yat-sen University South China University of Technology Shenzhen University |
South China Normal University Guangdong University of Technology Jinan University Shantou University |
گوانزی |
Guangxi University Guilin University of Technolog |
Guangxi University for Nationalities Guangxi Normal University Guangxi Teachers Education University |
هینان |
Hainan University |
|
چونگ کینگ |
Chongqing Institute of Green and Intelligent Technology, CAS |
Southwest University Chongqing Jiaotong University |
سیچوان |
Sichuan University Southwest Petroleum University Southwest Jiaotong University |
Chengdu Institute of Organic Chemistry, CAS Southwest University of Science and Technology Sichuan Normal University Chengdu University of Technology |
گوئیشو |
Guizhou Normal University |
Guizhou University |
یونان |
Yunnan Universityc) |
|
شانشی |
Shaanxi Normal University Northwestern Polytechnical University Xi‘an Jiaotong University Northwest University |
Xi’an University of Science and Technology Shaanxi University of Technology Changan University Xi’an University of Technology |
گانسو |
Lanzhou University Lanzhou Jiaotong University |
Northwest Normal University Lanzhou Institute of Chemical Physics, CAS Lanzhou University of Technology |
نینگشیا |
Beifang University of Nationalities |
|
سین کیانگ |
Shihezi University |
Xinjiang University |
هنگ کنگ |
The Hong Kong Polytechnic University |
The Hong Kong University of Science and Technology |
تحصیلات تکمیلی در آکادمی علوم چین
روالی که دانشجویان تحصیلات تکمیلی از مقطع کارشناسی به صورت مستقیم به مقطع دکتری طی میکنند، در تمام موسسات آکادمی علوم چین دست کم پنج سال به طول میانجامد. این دوره شامل یک دوره یک ساله مطالعه در دانشگاه آکادمی علوم چین و یک دوره چهار ساله پژوهش علمی زیر نظر استاد راهنما در موسسه پژوهشی وی است.
مجموع واحدهای درسی لازم برای هر دانشجوی دوره دکتری دست کم 42 واحد است که شامل حداقل 5 واحد اجباری و حداقل 37 واحد تخصصی است. مراحل اجباری شامل نوشتن پیشنهاد تحقیق، گذراندن ارزیابی میانترم، ثبت گزارش آموزشی، پیوستن به گروههای عملی (آزمایشگاهها) و دفاع از رساله است که باید در موسسه پژوهشی تحت نظر استاد راهنمای مربوطه گذرانده شود. باقی واحدها که شامل 31 واحد است باید در سال اول و در آکادمی علوم چین گذرانده شود و 6 واحد دیگر نیز که واحدهای ویژه درجه دکتری است (مثلا 2 واحد زبان انگلیسی برای دانشجویان دکتری و 4 واحد دروس تخصصی مربوط به حوزه پژوهش) باید طی چهار سال بعد در موسسه مربوطه گذرانده شود.
عمده 31 واحد مذکور شامل دست کم 19واحد اجباری (12 واحد تخصصی و 7 واحد عمومی) و باقی، واحدهای اختیاری هستند. واحدهای درسی انتخابی حوزه شیمی و فیزیک بسپارها را میتوان در جدول 2 تا 5 مشاهده کرد. واحدهای درسی عمومی در رشته شیمی در جدول 2، واحدهای درسی شیمی و فیزیک بسپارها در جدول 3، واحدهای درسی تخصصی شیمی و فیزیک بسپارها در جدول 4 و واحدهای درسی آزمایشگاهی و سایر دروس با محتوای شیمی و فیزیک بسپارها در جدول 5 فهرست شدهاند. بدون در نظر گرفتن رشته و تخصص، چالشبرانگیزترین کاری که همه دانشجویان دکتری باید انجام دهند پیشبرد پژوهش علمی است که منجر به نوآوری شود. در کمترین حالت چهار سال پژوهش علمی میبایست در آزمایشگاههای تحت نظارت استادهای راهنما انجام شود. موضوعات پژوهش نیز توسط استادهای راهنما انتخاب شده و یا از پروژههایی استخراج میشوند که تامین مالی شدهاند؛ پروژههایی بومی یا بینالمللی به همراه اهداف نوآورانه، تا به این ترتیب نتایج پژوهش در نشریات بینالمللی علمی- پژوهشی منتشر شود و قابل تبدیل به رساله دکتری باشد.
جدول 2. واحدهای درسی عمومی شیمی
واحد درسی |
ساعت (کلاس) |
واحد |
شیمیآلی- فیزیک پیشرفته |
40 |
2 |
شیمی آلی پیشرفته |
40 |
2 |
شیمی تحلیلی مدرن |
40 |
2 |
شیمی بسپارها |
40 |
2 |
سنتز مواد آلی پیشرفته |
40 |
2 |
شیمی کوانتوم |
40 |
2 |
تحلیل ساختار مواد آلی |
40 |
2 |
شیمی فیزیک پیشرفته 1 |
40 |
2 |
شیمی فیزیک پیشرفته 2 |
20 |
1 |
فیزیک بسپارها |
40 |
2 |
جدول 3. واحدهای درسی عمومی شیمی و فیزیک بسپار
واحد درسی |
ساعت (کلاس) |
واحد |
موضوعات خاص در فیزیک بسپار |
40 |
2 |
موضوعات خاص در شیمی بسپار |
40 |
2 |
بسپارهای عاملدار |
40 |
2 |
مواد نرم |
40 |
2 |
فرآوری مواد بسپاری |
40 |
2 |
آمیزهها و کامپوزیتهای بسپاری |
40 |
2 |
تحلیل و شناسایی بسپارها |
40 |
2 |
شبیهسازی نظری و کاربردها |
40 |
2 |
مواد پیشرفته عاملدار |
40 |
2 |
شیمی غشا |
40 |
2 |
اصول و کاربرد طیفنمایی EPR[5] |
40 |
2 |
آموزش بسپار در موسسه شیمی – آکادمی علوم چین
دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در آکادمی علوم چین مشغول به تحصیل میشوند میبایست رساله خود را در آزمایشگاههای تحت نظارت استادهای راهنمای خود در این موسسه بنویسند. موسسه شیمی- آکادمی علوم چین در سال 1956 در پکن تاسیس شد. این موسسه یک موسسه پژوهشی چندرشتهای است که به پژوهش در حوزههای علوم شیمی اختصاص یافته است تا به این ترتیب فناوریهای پیشرفتهای را با هدف پاسخگویی به نیازمدیهای ملی و اهداف راهبردی مهم توسعه دهند و کاربرد این فناوریهای پیشرفته و انتقال آنها را ممکن کنند. پژوهش اصلی در این موسسه شامل علوم بسپار، شیمی فیزیک، شیمی آلی، شیمی تحلیلی و شیمی معدنی است که بر این حوزهها متمرکز است: علوم مولکولی و نانو، مواد آلی و بسپاری، زیستشناسی شیمیایی، شیمی و انرژی سبز. از این جهت دانشآموختگان از یک منبع فکری عمده برای انجام فعالیتهای پژوهشی خود بهره میبرند و موضوعات تحقیق آنها عموما از دل پروژههای مختلفی با منابع بودجه مختلف استخراج میشود و اغلب آنها توسط موسسه ملی علوم طبیعی، وزارت علوم و فناوری و همچنین قراردادهای پژوهشی تامین مالی شدهاند.
جدول 4. واحدهای درسی تخصصی شیمی و فیزیک بسپار
واحد درسی |
ساعت (کلاس) |
واحد |
فتوشیمی بسپار |
40 |
2 |
بسپارهای طبیعی |
30 |
5/1 |
تحلیل ساختار بلورها |
40 |
2 |
تحلیل طیفنمایی آمیزههای آلی |
40 |
2 |
جدول 5. واحدهای آموزشی تجربی و واحدهای دیگر پیرامون شیمی و فیزیک بسپارها
واحد درسی |
ساعت (کلاس) |
واحد |
سنتز بسپار و قالبگیری |
40 |
1 |
سنتز پیشرفته و جداسازی در شیمی آلی و شیمی بسپار |