پلیمرها و کشت هیدروپونیک: فرصت ها و چالش ها/ گفت و گو با شرکت خدمات کشاورزی سینا کشت سبز ایساتیس

از طرفی کمبود آب در سراسر جهان به موضوعی بحرانی تبدیل شده است. پیش بینی می­شود به دلیل گرمایش کره­ ی زمین، در آینده کشت بسیاری از محصولات ممکن نباشد. اما آیا کشت هیدروپونیک پاسخ ما به همه ­ی این نیازهاست؟

گر نخل وفا بر ندهد چشم تری هست        تا ریشه در آب است امید ثمری هست

هیدروپونیک چیست؟

کشت هیدروپونیک (hydroponic farming) یا آبکشت، شیوه­ ی نوینی از کشاورزی گلخانه ­ای است که در آن گیاه بدون وجود خاک و تنها با آب تغذیه می­شود. در این شیوه با افزودن عناصر ماکرو و میکرو و نگهداشتن گیاه توسط مواد نگهدارنده بی‌اثر مانند پرلیت عملاً نیاز به خاک منتفی می‌شود.

هیدروپونیک نوعی از تکنولوژی برای پرورش گیاهان در محلول­ های غذایی است (آب و انواع کودها) که همراه یا بدون استفاده از وسایل مصنوعی مانند شن، ماسه، ورمیکولیت، پشم سنگ، پیت(peat) ، الیاف نارگیل و خاک اره برای کشت به کار می روند.

کلمه هیدروپونیک از ترکیب دو واژه یونانی هایدرو به معنای آب و پونوس به معنای کار و تلاش ساخته شده است. این کلمه را اولین بار دکتر گریک استاد یکی از دانشگاه­ های کالیفرنیا به کار گرفت.

[EasyDNNGallery|24416|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

سیستم های هیدروپونیک مایع، وسیله محافظ دیگری برای ریشه ­ها ندارند، اما سیستم­های مونتاژ شده (به هم متصل شده) محکمی برای نگهداری دارند. سیستم ­های هیدروپونیک به گروه­های دیگری مانند سیستم باز (محلی که پس از آنکه محلول غذایی به محدوده ریشه گیاه منتقل شد، مجددا مورد استفاده قرار نمی گیرد)، سیستم بسته (محلی که محلول مازاد مجددا تامین می گردد و دوباره در چرخه مصرف قرار می گیرد) دسته بندی می­شود.

در سال‌های اخیر استفاده از سیستم کشت هیدروپونیک در گلخانه‌های کشور بسیار مورد استقبال قرار گرفته است.

سیستم کشت هیدروپونیک عمودی در حقیقت یک روش بسترساز برای کشت هیدروپونیک است که با افزایش تراکم کشت گیاه سبب افزایش بهره وری از یک مساحت ثابت تحت کشت می‌شود.

با استفاده از این روش کشت و با توجه به هزینه اولیه آن که معادل سایر روش‌های بسترسازی معمول است، می‌توان راندمان تولید محصول در گلخانه یا زمین مورد نظر را تا ۳۰ درصد افزایش داد و با توجه به ثابت ماندن هزینه‌های مربوط به گرمایش و سرمایش و همچنین هزینه‌های بسترسازی، میزان تولید خالص نیز افزایش می‌یابد.

[EasyDNNGallery|24417|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

این روش قبلاً در کشورهای دیگر با موفقیت اجرا شده است و برای کشت انواع میوه و سبزی و حتی گل‌های کوچک بسیار مناسب است و با اعمال تغییرات اندکی در نحوه پیاده سازی سیستم می‌تواند تقریباً در هر گلخانه‌ای مورد استفاده قرار گیرد.

از این روش به دلیل کاهش چشمگیر مصرف آب می‌توان در مناطق کم آب کشور نیز استفاده کرد. همچنین این روش کشت، قابلیت انطباق با روش کشت آکوپونیک و سیستم‌های هیدروپونیک را نیز داراست.
کیفیت بالای محصول تولید شده به جهت قرار گرفتن در ارتفاع و چرخش ۳۶۰ درجه‌ای و سهولت کار در تمام مراحل کشت از دیگر مزایای این روش است.

در واقع هیدروپونیک (آبکشت) علم و فن کاشت گیاهان بدون خاک است. ریشه ها در هوا که باید بسیار مرطوب نگه داشته شوند یا در آب که باید خوب تهویه شود یا در برخی مواد جامد غیر از خاک که رطوبت را در خود نگه می دارد رشد می کند. آب موجود در اطراف ریشه ها که غذا و اکسیژن مورد نیاز گیاه را تامین می کند حاوی ترکیبات متعادلی از مواد غذایی است.

روش های کشت هیدروپونیک:

سه روش اصلی و مناسب برای کشت هیدروپونیک عبارتند از:

الف ـ کشت در مواد دانه بندی شده: مواد دانه بندی شده شامل ذراتی کوچک با خاصیت شیمیایی خنثی است.

ب ـ کشت در پشم شیشه: پشم شیشه الیاف اسفنج مانندی است که منشاء مواد آن سنگ های آتشفشانی است.

ج ـ کشت در آب: در این روش ریشه ها در ترکیب آب با هوا و در داخل آب رشد می کنند.

[EasyDNNGallery|24418|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|True|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

 مزایا و معایب

مزایای کشت هیدروپونیک:

۱- امکان پرورش گیاهان به روش هیدروپونیک، درتمام نقاط وجود دارد. محصولات هیدروپونیک را می توان در مناطقی که دارای خاک های نامناسب و یا خاک های آلوده به بیماری هستند، نیز پرورش داد.

۲- تراکم در واحد سطح کشت هیدروپونیک بالا است. در کشت هیدروپونیک می توان برخی از محصولات را در مکانی کوچک درمدت کوتاهی، پرورش داد. همچنین در کشت هیدروپونیک این امکان وجود دارد که بتوان محصولات را در چند سطح یا طبقه بر روی یکدیگر، کشت کرد. با توجه به این که هزینه­های حمل محصولات به بازار هزینه بالایی را شامل می­شود، می­توان با احداث گلخانه در مرکز شهر، مقدار بعد مسافت و هزینه حمل را کاهش داد. مزارع هیدروپونیک خود صرف نظر از ارزشمندی زمین، دارای ارزش افزوده است.

۳- میزان کار سنگین کاهش می­یابد. کارها و تلاش هایی مانند شخم زدن خاک، انجام کشت، ضدعفونی کردن بذر و آبیاری و دیگر فعالیتهای مرسوم و رایج، در کشت هیدروپونیک بعضاً وجود ندارد.

۴- حفظ و نگهداری بهتر آب امکان پذیر می­شود. در یک طرح مناسب هیدروپونیک، آب مورد استفاده در مقایسه با کشت محصولات باغی در خاک به مراتب کاهش می یابد.

۵- مشکلات ناشی از وجود آفات و بیماری ها کاهش می­یابد. در کشت هیدروپونیک، نیاز به ضد عفونی کاهش می­یابد. در سیستم­های کشت در محلول غذایی می توان بیماری­های خاکزی گیاه را به آسانی ریشه کن کرد. همچنین در سیستم­های کشت هیدروپونیک احتمال مبارزه با بیماری­های خاکزی انسانی کاهش می­یابد. این امکان وجود دارد که بیماری­ها از فضولات حیوانات یا میکروارگانیسم­های خاک به گیاهان سرایت کرده و منجر به بیمار شدن آن­ها شود که البته وقوع این مسئله در کشورهای توسعه یافته نادر است.

۶- مشکل علف های هرز، ریشه کن می­شود. به علت خالص بودن بسترهای کشت و امکان ضدعفونی کردن آسان آن، بذر علف های هرز در آن وجود ندارند.

۷- میزان تولید محصول افزایش می یابد. تولید در کشت هیدروپونیک بالا بوده و این مساله از نظر اقتصادی حتی استفاده از زمین های گران قیمت را توجیه پذیر می­سازد.

۸- حفظ و نگهداری مواد غذایی آسان می­شود. با ایجاد سیستم های بازیافتی یا چرخشی همواره می­توان محلول های غذایی هیدروپونیک مورد استفاده مجدد قرار گیرد و امکان آلودگی زمین و آب رودخانه­ها را به حداقل رساند.

۹- به کنترل شرایط محیطی کمک می­شود. چون در گلخانه هیدروپونیک عواملی چون نور، حرارت، رطوبت و ترکیب گازهای جو گلخانه و حتی محلول دهی طی یک برنامه زمان بندی شده است سریعاً می توان شرایط محیطی را کنترل کرد.

۱۰- کنترل شیمیایی منطقه رشد ریشه آسان است. مسمومیت های ناشی از وجود نمک های معدنی محلول غذایی را می توان با شستشو از محیط ریشه، خارج کرد. همچنین مقادیر pH و EC (قابلیت هدایت الکتریکی) را می­توان، تنظیم نمود. علاوه بر این در سیستم هیدروپونیک، می­توان از بروز مشکلات ناشی از تجمع نمک های معدنی در منطقه رشد ریشه که در کشت های خاکی اتفاق می افتد جلوگیری نمود، به خصوص اگر از محلول غذایی با کیفیت خوب استفاده شود.

۱۱- استقرار گیاهان جدید آسان تر است. لطمات ناشی از جابجایی گیاهان در سیستم هیدروپونیک، کاهش می یابد.

۱۲- آیش در برنامه تناوب کشت محصولات، وجود ندارد. از تمامی سطح کشت موجود در همه زمان­ها می توان استفاده کرد.

معایب کشت هیدروپونیک:

1-مهمترین عیب این روش نیاز به سرمایه گذاری بالا است. زیرا تمام سیستم به صورت اتوماتیک بوده و به افراد متخصص نیاز دارد.

2- آلودگی آب­های زیر زمینی در اثر مخلوط شدن با محلول غذایی مشکلی دیگر است. این معایب با توجه به سیر تکاملی و ایجاد تکنولوژی برطرف شده است. همچنین آلودگی آب­های زیر زمینی در سیستم بسته وجود ندارد. این روش توسط یکی از اعضای مرکز پژوهش­های بدون خاک ایران در زمینه تولید علوفه هیدروپونیک ابداع شده است.

[EasyDNNGallery|24420|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

 هیدروپونیک و پلیمر

شرکت ایساتیس از سال 90 در حوزه سیستم های کنترل و اتوماسیون صنعتی شروع کرد و در زمینه پلیمر (خرید و فروش مواد پلیمری) دو زیر مجموعه جی فوم رازی و نوذر فوم را تحت پوشش دارد. این شرکت یکی از معدود شرکت­هایی است که کشت هیدروپونیک را در گلخانه­ها اجرا می­کند. طی گفت و گویی با  محمود دبیری مدیرعامل مجموعه، نقش پلیمر و مزایای آن را از او جویا  شدیم.

دبیری: در کشت هیدروپونیک صرفه جویی آب به شدت بالاست و بدون انگل و آفات خاک کشت انجام می پذیرد. حدود 15 سال است که جهان رو به این نوع کشت رفته است و هرچند ما در این حوزه خیلی عقبیم اما چند سالی است که با سرمایه گذاری سازمان جهاد کشاورزی حرکت­هایی در این زمینه آغاز شده است. بیشتر سیستم کشت­های ما نمونه­ ی آلمان و هلند هستند. با توجه به محصولات مشابه، بستر کشت هارا طراحی کردیم و سرعت تجهیز گلخانه ­ها را افزایش دادیم. وخامت اوضاع ایران در زمینه آبیاری و به خصوص کشاورزی، باعث شده اینگونه کشت به سرعت افزایش یابد و سالانه 10 الی 12 گلخانه را به این بسترهای کشت مجهز می­کنیم.

هیدروپونیک، آکوآپونیک می شود

(ادامه دارد …)