پلیمرها و کشت هیدروپونیک: فرصت ها و چالش ها/ گفت و گو با شرکت خدمات کشاورزی سینا کشت سبز ایساتیس

از طرفی کمبود آب در سراسر جهان به موضوعی بحرانی تبدیل شده است. پیش بینی می­شود به دلیل گرمایش کره­ ی زمین، در آینده کشت بسیاری از محصولات ممکن نباشد. اما آیا کشت هیدروپونیک پاسخ ما به همه ­ی این نیازهاست؟

گر نخل وفا بر ندهد چشم تری هست        تا ریشه در آب است امید ثمری هست

هیدروپونیک چیست؟

کشت هیدروپونیک (hydroponic farming) یا آبکشت، شیوه­ ی نوینی از کشاورزی گلخانه ­ای است که در آن گیاه بدون وجود خاک و تنها با آب تغذیه می­شود. در این شیوه با افزودن عناصر ماکرو و میکرو و نگهداشتن گیاه توسط مواد نگهدارنده بی‌اثر مانند پرلیت عملاً نیاز به خاک منتفی می‌شود.

هیدروپونیک نوعی از تکنولوژی برای پرورش گیاهان در محلول­ های غذایی است (آب و انواع کودها) که همراه یا بدون استفاده از وسایل مصنوعی مانند شن، ماسه، ورمیکولیت، پشم سنگ، پیت(peat) ، الیاف نارگیل و خاک اره برای کشت به کار می روند.

كلمه هيدروپونيك از تركيب دو واژه يوناني هايدرو به معناي آب و پونوس به معناي كار و تلاش ساخته شده است. اين كلمه را اولين بار دكتر گريك استاد يكي از دانشگاه­ هاي كاليفرنيا به كار گرفت.

[EasyDNNGallery|24416|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

سیستم های هیدروپونیک مایع، وسیله محافظ دیگری برای ریشه ­ها ندارند، اما سیستم­های مونتاژ شده (به هم متصل شده) محکمی برای نگهداری دارند. سیستم ­های هیدروپونیک به گروه­های دیگری مانند سیستم باز (محلی که پس از آنکه محلول غذایی به محدوده ریشه گیاه منتقل شد، مجددا مورد استفاده قرار نمی گیرد)، سیستم بسته (محلی که محلول مازاد مجددا تامین می گردد و دوباره در چرخه مصرف قرار می گیرد) دسته بندی می­شود.

در سال‌هاي اخير استفاده از سيستم کشت هيدروپونيک در گلخانه‌هاي کشور بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.

سيستم کشت هيدروپونيک عمودي در حقيقت يک روش بسترساز براي کشت هيدروپونيک است که با افزايش تراکم کشت گياه سبب افزايش بهره وري از یک مساحت ثابت تحت کشت مي‌شود.

با استفاده از اين روش کشت و با توجه به هزينه اوليه آن كه معادل ساير روش‌هاي بسترسازي معمول است، مي‌توان راندمان توليد محصول در گلخانه يا زمين مورد نظر را تا ۳۰ درصد افزايش داد و با توجه به ثابت ماندن هزينه‌هاي مربوط به گرمايش و سرمايش و همچنين هزينه‌هاي بسترسازي، ميزان توليد خالص نيز افزايش مي‌يابد.

[EasyDNNGallery|24417|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

اين روش قبلاً در کشورهاي ديگر با موفقيت اجرا شده است و براي کشت انواع ميوه و سبزي و حتي گل‌هاي کوچک بسيار مناسب است و با اعمال تغييرات اندکي در نحوه پياده سازي سيستم مي‌تواند تقريباً در هر گلخانه‌اي مورد استفاده قرار گيرد.

از اين روش به دليل کاهش چشمگير مصرف آب مي‌توان در مناطق کم آب کشور نيز استفاده كرد. همچنين اين روش کشت، قابليت انطباق با روش کشت آکوپونيک و سيستم‌هاي هيدروپونيک را نيز داراست.
کيفيت بالاي محصول توليد شده به جهت قرار گرفتن در ارتفاع و چرخش ۳۶۰ درجه‌اي و سهولت کار در تمام مراحل کشت از ديگر مزاياي اين روش است.

در واقع هيدروپونيك (آبكشت) علم و فن كاشت گياهان بدون خاك است. ريشه ها در هوا كه بايد بسيار مرطوب نگه داشته شوند يا در آب كه بايد خوب تهويه شود يا در برخي مواد جامد غير از خاك كه رطوبت را در خود نگه مي دارد رشد مي كند. آب موجود در اطراف ريشه ها كه غذا و اكسيژن مورد نياز گياه را تامين مي كند حاوي تركيبات متعادلي از مواد غذايي است.

روش های کشت هیدروپونیک:

سه روش اصلي و مناسب براي كشت هيدروپونيك عبارتند از:

الف ـ كشت در مواد دانه بندي شده: مواد دانه بندي شده شامل ذراتي كوچك با خاصيت شيميايي خنثي است.

ب ـ كشت در پشم شيشه: پشم شيشه الياف اسفنج مانندي است كه منشاء مواد آن سنگ هاي آتشفشاني است.

ج ـ كشت در آب: در اين روش ريشه ها در تركيب آب با هوا و در داخل آب رشد مي كنند.

[EasyDNNGallery|24418|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|True|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

 مزایا و معایب

مزايای کشت هيدروپونيك:

۱- امكان پرورش گياهان به روش هيدروپونيك، درتمام نقاط وجود دارد. محصولات هيدروپونيك را مي توان در مناطقي كه داراي خاك هاي نامناسب و يا خاك هاي آلوده به بيماري هستند، نيز پرورش داد.

۲- تراكم در واحد سطح كشت هيدروپونيك بالا است. در كشت هيدروپونيك مي توان برخي از محصولات را در مكاني كوچك درمدت كوتاهي، پرورش داد. همچنين در كشت هيدروپونيك اين امكان وجود دارد كه بتوان محصولات را در چند سطح يا طبقه بر روي يكديگر، كشت كرد. با توجه به اين كه هزينه­هاي حمل محصولات به بازار هزينه بالايي را شامل مي­شود، مي­توان با احداث گلخانه در مركز شهر، مقدار بعد مسافت و هزينه حمل را كاهش داد. مزارع هيدروپونيك خود صرف نظر از ارزشمندي زمين، داراي ارزش افزوده است.

۳- ميزان كار سنگين کاهش می­یابد. كارها و تلاش هايي مانند شخم زدن خاك، انجام كشت، ضدعفوني كردن بذر و آبياري و ديگر فعاليتهاي مرسوم و رايج، در كشت هيدروپونيك بعضاً وجود ندارد.

۴- حفظ و نگهداري بهتر آب امکان پذیر می­شود. در يك طرح مناسب هيدروپونيك، آب مورد استفاده در مقايسه با كشت محصولات باغي در خاك به مراتب كاهش مي يابد.

۵- مشكلات ناشي از وجود آفات و بيماري ها کاهش می­یابد. در كشت هيدروپونيك، نياز به ضد عفوني كاهش مي­يابد. در سيستم­هاي كشت در محلول غذايي مي توان بيماري­هاي خاكزي گياه را به آساني ريشه كن كرد. همچنين در سيستم­هاي كشت هيدروپونيك احتمال مبارزه با بيماري­هاي خاكزي انساني كاهش مي­يابد. اين امكان وجود دارد كه بيماري­ها از فضولات حيوانات يا ميكروارگانيسم­هاي خاك به گياهان سرايت كرده و منجر به بيمار شدن آن­ها شود كه البته وقوع اين مسئله در كشورهاي توسعه يافته نادر است.

۶- مشكل علف های هرز، ریشه کن می­شود. به علت خالص بودن بسترهاي كشت و امكان ضدعفونی كردن آسان آن، بذر علف های هرز در آن وجود ندارند.

۷- میزان توليد محصول افزایش می یابد. توليد در كشت هيدروپونيك بالا بوده و اين مساله از نظر اقتصادي حتي استفاده از زمين هاي گران قيمت را توجيه پذير مي­سازد.

۸- حفظ و نگهداري مواد غذايی آسان می­شود. با ايجاد سيستم هاي بازيافتي يا چرخشي همواره مي­توان محلول هاي غذايي هيدروپونيك مورد استفاده مجدد قرار گيرد و امكان آلودگي زمين و آب رودخانه­ها را به حداقل رساند.

۹- به كنترل شرايط محيطی کمک می­شود. چون در گلخانه هيدروپونيك عواملي چون نور، حرارت، رطوبت و تركيب گازهاي جو گلخانه و حتي محلول دهي طي يك برنامه زمان بندي شده است سريعاً مي توان شرايط محيطی را كنترل كرد.

۱۰- كنترل شيميايي منطقه رشد ريشه آسان است. مسموميت هاي ناشي از وجود نمك هاي معدني محلول غذايي را مي توان با شستشو از محيط ريشه، خارج كرد. همچنين مقادير pH و EC (قابليت هدايت الكتريكي) را مي­توان، تنظيم نمود. علاوه بر اين در سيستم هيدروپونيك، مي­توان از بروز مشكلات ناشي از تجمع نمك هاي معدني در منطقه رشد ريشه كه در كشت هاي خاكي اتفاق مي افتد جلوگيري نمود، به خصوص اگر از محلول غذايي با كيفيت خوب استفاده شود.

۱۱- استقرار گياهان جديد آسان تر است. لطمات ناشي از جابجايي گياهان در سيستم هيدروپونيك، كاهش مي يابد.

۱۲- آيش در برنامه تناوب كشت محصولات، وجود ندارد. از تمامي سطح كشت موجود در همه زمان­ها مي توان استفاده كرد.

معایب کشت هیدروپونیک:

1-مهمترین عیب این روش نیاز به سرمایه گذاری بالا است. زیرا تمام سیستم به صورت اتوماتیک بوده و به افراد متخصص نیاز دارد.

2- آلودگی آب­های زیر زمینی در اثر مخلوط شدن با محلول غذایی مشکلی دیگر است. این معایب با توجه به سیر تکاملی و ایجاد تکنولوژی برطرف شده است. همچنین آلودگی آب­های زیر زمینی در سیستم بسته وجود ندارد. این روش توسط یکی از اعضای مرکز پژوهش­های بدون خاک ایران در زمینه تولید علوفه هیدروپونیک ابداع شده است.

[EasyDNNGallery|24420|Width|700|Height|700|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

 هیدروپونیک و پلیمر

شرکت ایساتیس از سال 90 در حوزه سیستم های کنترل و اتوماسیون صنعتی شروع کرد و در زمینه پلیمر (خرید و فروش مواد پلیمری) دو زیر مجموعه جی فوم رازی و نوذر فوم را تحت پوشش دارد. این شرکت یکی از معدود شرکت­هایی است که کشت هیدروپونیک را در گلخانه­ها اجرا می­کند. طی گفت و گویی با  محمود دبیری مدیرعامل مجموعه، نقش پلیمر و مزایای آن را از او جویا  شدیم.

دبیری: در کشت هیدروپونیک صرفه جویی آب به شدت بالاست و بدون انگل و آفات خاک کشت انجام می پذیرد. حدود 15 سال است که جهان رو به این نوع کشت رفته است و هرچند ما در این حوزه خیلی عقبیم اما چند سالی است که با سرمایه گذاری سازمان جهاد کشاورزی حرکت­هایی در این زمینه آغاز شده است. بیشتر سیستم کشت­های ما نمونه­ ی آلمان و هلند هستند. با توجه به محصولات مشابه، بستر کشت هارا طراحی کردیم و سرعت تجهیز گلخانه ­ها را افزایش دادیم. وخامت اوضاع ایران در زمینه آبیاری و به خصوص کشاورزی، باعث شده اینگونه کشت به سرعت افزایش یابد و سالانه 10 الی 12 گلخانه را به این بسترهای کشت مجهز می­کنیم.

هیدروپونیک، آکوآپونیک می شود

(ادامه دارد …)