گفت و گو با الهام زینالی: از کار پژوهشی خیلی زیاد لذت می برم

بسپار- شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی متولی اصلی تعریف، تصویب و مدیریت اجرای فعالیتهای پژوهشی مورد نیاز شرکت ملی صنایع پتروشیمی و دارای سه مرکز پژوهش و فناوری درتهران، اراک و منطقه ویژه اقتصادی بندر امام است.
علاوه بر این به منظور تأمین نیازهای پژوهشی مجتمع های پتروشیمی، مراکز پژوهش و توسعه در آن شرکتها ایجاد و فعال گردیده است. این مراکز از نظر ستادی (سازمان دهی، برنامه ریزی، بودجه، نظارت و هماهنگی) زیر نظر شرکت پژوهش و فناوری می باشند و از نظر اجرایی زیر نظر مدیران عامل شرکت های مربوطه انجام وظیفه می کنند.

الهام زینالی از همکاران این مرکز امسال و در ششمین جشنواره پژوهش و فناوری وزارت نفت به عنوان فناور برتر معرفی و با دریافت تندیس جشنواره مورد تقدیر قرار گرفت.

گفت و گوی زیر در همین راستا با وی انجام شده است. روحیه و شور و حرارت دلبستگی به امور تحقیقاتی و پژوهشی در میان بند بند صحبت های او موج می زند.

بسپار- خانم مهندس زینالی لطفا خود را کمی مشروح تر برای خوانندگان بسپار معرفی کنید و پیشنیه تحصیلی و فعالیت¬های پژوهشی خود را بفرمایید.

زینالی: الهام زینالی هستم. دانش آموخته¬ی لیسانس و فوق لیسانس مهندسی پلیمر از دانشگاه صنعتی امیرکبیر. ورودی 1375 لیسانس و 1379 فوق لیسانس. از سال 1380، اواسط دورانی که فوق لیسانس می¬خواندم وارد شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی شدم و همکاری¬ام را با این شرکت آغاز کردم. البته در آن موقع اسم دیگری داشت که در ادامه جزییات آن را توضیح می¬دهم. الان در حدود 13 سال است که در اینجا مشغول به کار هستم.

بسپار- همانطور که می دانید بهانه این گفت و گو بیشتر موفقیت سرکار در انتخاب به عنوان فناور برتر در جشنواره صنعت نفت بوده است.

زینالی: هر ساله انتخاب برترین¬ها در صنعت نفت در چند زیر مجموعه انجام می¬شود. یک موقع این انتخاب در داخل شرکت است، یعنی هر شرکتی برای خودش جشنواره می¬گیرد. یک موقع زیر مجموعه وزارت نفت است که شامل نفت، گاز، پتروشیمی و پخش و پالایش می¬شود و ما می-توانیم در زیر مجموعه پتروشیمی شرکت کنیم که پارسال پژوهنده برتر پتروشیمی شدم و حالا در یک سطح بزرگ¬تر می¬تواند در کل وزارت نفت برگزار شود. امسال ششمین دوره¬ای بود که این انتخاب در آیتم¬های مختلف برترین¬های وزارت نفت برگزار شد و مجموعه شرکت¬کنندگان از 4 زیر مجموعه هستند. نفت، گاز، پتروشیمی و پخش و پالایش. بهترین¬هایی هم که انتخاب می¬شدند در قسمت¬های فنی و غیر فنی می¬توانستند پژوهشگر برتر یا فناور برتر یا پروژه¬ی برتر یا مدیر برتر باشند. اینطور که من آن روز شنیدم معاون وزارت نفت می¬گفتند که حدود 200 نفر شرکت¬کننده در کل این جشنواره مورد داوری قرار گرفته بودند و در مجموع همه¬ی رشته¬های مختلف و انتخابات مختلف به 35 نفر جایزه دادند. اما در مورد قسمتی که من فناور برتر شناخته شدم و اینکه فناوری چه بوده است، خدمت شما بگویم که ما مدت¬ها پیش به این فکر افتادیم که کیسه¬های خرید و کلا پکیج¬های بسته¬بندی فیلم¬ها چه موقعی که دور مواد غذایی پیچیده می¬شود و چه زمانی که برای خرید استفاده می¬شود و یا موقعی که به صورت کیسه زباله یا کیسه فریزر است ممکن است بازیافت آنها از یک ضخامتی به پایین سخت باشد. این در کل دنیا هم است. یعنی به طور کلی بازیافت ضخامت¬های زیر 20 میکرون در دنیا هم خیلی سخت است.
در ضخامت¬های بالاتر، کم¬تر به این مشکل برمی¬خوریم. اما ضخامت¬های پایین متاسفانه یا خوشبختانه در کشور ما زیاد مصرف می¬شود. در بسیاری از کشورهای اروپایی چیزی به نام کیسه فریزر وجود ندارد. یعنی در یکسری از کشورهای دنیا، ضخامت کم و برای بسته¬بندی مواد غذایی و در این اشل مصرف وجود ندارد. اما در ایران یکسری ضخامت¬ها بیشتر مصرف می¬شوند. در نتیجه ما به این فکر افتادیم که با توجه به اینکه جمع¬آوری آنها سخت است و بازیافت آنها هم مشکل است ببینیم دنیا دارد به کدام سمت پیش می¬رود. طبق تحقیقاتی که کردیم هر کدام از کشورهای دنیا بر اساس اینکه چه پلیمرهای زیست تخریب پذیر یا Biodegradable در دسترس دارند وارد مسایل زیست محیطی شده بودند. آمریکا بیشتر PLA دارد. اروپا بر اساس کشورهای مختلف بیشتر پودر پنیر، نشاسته و سایر مواد استفاده می¬کند. در ایران دیدیم پلیمر طبیعی که در دسترس ما است، نشاسته است. ما می-توانستیم نشاسته را به یک ترکیب درصدی به پلیمر اضافه کنیم. با این کار علاوه بر اینکه نشاسته کیلویی 1500 تومان را به مجموعه پلیمر کیلویی 5000 تومان و بیشتر وارد کردیم، در واقع می-توانستیم مدت زمان برگشت آن را به محیط تسریع کنیم. البته این تسریع به آن مفهوم که عموم فکر می¬کنند بین یک هفته تا 6 ماه نیست. یعنی هیچ کس نمی¬آید PE کیلویی 5000 و اندی را با ترکیباتی مخلوط کند که بعد از 6 ماه بخواهد نابود یا پودر شود. چنین چیزی را در هیچ جای دنیا به سمت¬اش نرفتند و ما هم نرفتیم و نمی¬رویم. ما هدفمان این است که این پلیمرها به جای 300-200 سال، در عرض 8-7 سال یا 16-15 سال به محیط برگردد. ما برای اینکه مطمئن باشیم روی کاری که در حال انجام بود، آن را در اشل صنعتی در یکی دو کارخانه مثل نایلون سپید تولید کردیم و گواهینامه هم برای زیست تخریب پذیری یا پایه زیستی بودن مواد از آزمایشگاه¬های بلژیک گرفتیم.

بسپار- از دید خود شما این موفقیت حرفه ای در نتیجه چه چیزهایی حاصل شده است؟

زینالی: یکی از بزرگ¬ترین شانس¬هایی که خدا به من لطف کرد و شامل حال من شد آمدن من به شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی بود. این شرکت چون دولتی هم است، امکانات لازم را برای محققی که دوست دارد تحقیقاتش را انجام دهد فراهم می¬کند. معمولا هر شرکتی یکی دو مورد از این امکانات را دارد ولی در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی همه امکانات در یکجا جمع شده و اجازه کار کردن با همه¬ی این امکانات بزرگ¬ترین علت موفقیت من می¬تواند باشد. بالاخص در واقعیت از این هم نمی¬گذرم که برای تعریف این پروژه و رویکری که به این سمت رفتم در واقع همسرم آقای میربلوک خیلی کمک کرد. ایشان با توجه به شناختی که داشت و می¬دانست دنیا دارد به کدام سمت پیش می¬رود و برای اینکه ما هم به این سمت پیش برویم ایده اولیه را مطرح کرد. ما هم به عنوان یک مرکز تحقیقاتی به دنبال ایجاد دانش فنی تولید رفتیم.

بسپار- خانم مهندس به امکانات شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی اشاره کردید. ممکن است در مورد این مرکز بیشتر برای خوانندگان بسپار بگویید؟

زینالی: شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در سال 1376 به نام امور تحقیق و توسعه پتروشیمی تاسیس شد. این شرکت در ابتدا در تهران پایه¬گذاری شد و بعد از یکسال در سال 1377 در پویش اراک دقیقا کنار پتروشیمی اراک مرکز دوم تاسیس شد. دوستانی که پتروشیمی اراک تشریف برده اند، حتما دیده اند که درب ورودی مرکز ما مشترک با پتروشیمی اراک است و از یکجا به بعد از هم جدا می¬شود. در سال 1381 این دو شرکت با هم ادغام شد و امور تحقیق و توسعه پتروشیمی به نام شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی تغییر نام داد. هدف از تاسیس آن این بود که اینجا قطب ارائه¬ی خدمات فنی به مشتریان بالادست و تکمیلی پتروشیمی باشد. یعنی مجموعه¬ای که ما کار می¬کنیم شامل قسمت¬های مختلف است. ما یک بخش پلیمری داریم که هر آنچه را که در واقع در واحدهای پتروشیمی قرار باشد روی پلیمریزاسیون آنها کاری انجام بدهند همه¬ی ستاپ¬ها در اشل¬های پایین وجود دارد. به اضافه اینکه در سال¬های بعد در مرکز ماهشهر سومین مرکز تاسیس شد. قرار است چهارمین مرکز نیز در عسلویه تاسیس شود. در هر مرکز یکسری تجهیزات وجود دارد که تقریبا در نوع خودش منحصر بفرد است. مثلا ما یکسری پایلوت¬هایی را در مرکز اراک داریم که قابلیت تولید هر آنچه را که در پتروشیمی تولید می¬شود، دارد. دوستانی که در بخش پلیمر هستند می¬آیند امکان تولید گریدهای مختلف را در این پایلوت¬ها بررسی می¬کنند.

با توجه به اینکه الان تحریم¬ها بیشتر شده به همان نسبت فعالیت¬ها هم بیشتر شده است. یک گروه کاتالیست داریم که روی سنتز کاتالیست¬ها چه شیمیایی و چه پلیمری کار می¬کنند. در گذشته که تحریم نبودیم، وقتی بازل مواد را تامین می¬کرد به همان نسبت کاتالیست¬ها را هم تامین می-کرد. از زمانی که تحریم شدیم شاید بتوان گفت این کار را نمی¬کنند یا به سختی انجام می¬دهند و دوستان مجبور هستند که از چین یا جاهای دیگر تامین کنند. در بخش کاتالیست دوستان روی ساخت کاتالیست¬ها فعالیت می¬کنند. یک گروه به نام پژوهش¬های نوین داریم که در واقع روی فناوری های نو مثل غشا، نانو و … تحقیق می¬کنند. گروه فرایند داریم که کارهای مهندسی شیمی را انجام می¬دهند. چون در پتروشیمی گذشته از مواد پلیمری، مواد شیمیایی هم داریم. گروه دیگر، گروه مهندسی و توسعه پایلوت است که هر آنچه را که انجام شود برای رسیدن به مرحله پایلوت، ساخت و ساز پایلوت این دوستان همکاری می¬کنند و حالا گروهی که من در آن فعالیت می¬کنم، شاید دوستان قبلا به اسم گروه مشتری محوری بشناسند و الان به عنوان فناوری شیمیایی و توسعه محصول است.

کار گروه ما همان خدمات به صنایع بالادست و پایین دست پتروشیمی است، بجای پایین دست صنایع تکمیلی بگویم خیلی بهتر است. بدین ترتیب که گروه ما دو دسته است. یک دسته دوستانی هستند که تحصیلات شیمیایی دارند و دسته دیگر دوستانی هستند که تحصیلات پلیمری دارند. دوستان شیمیایی روی سنتز مواد شیمیایی کار می¬کنند و ما بیشتر روی پلیمرها و خدماتی که می¬توانیم به صنایع تکمیلی و نیز بالادست ارایه بدهیم، اعم از انجام آزمون¬هایی که هم برای پتروشیمی و هم صنایع تکمیلی روی قطعات انجام می¬دهیم. خلاصه گروه ما با صنایع تکمیلی پلیمرها زیاد در ارتباط است. شاید سالانه 20-10 درصد کارخانجات تولیدی را بازدید می¬کنیم. برای مشکلاتی که ممکن است در استفاده از مواد پتروشیمی داشته باشند یا عدم شناختی که ممکن است از یکسری گریدها وجود داشته باشد و یکسری آزمون¬هایی که می¬خواهند ما برای آنها انجام دهیم. همانطور که گفتم مجموعه ما گذشته از پایلوت¬ها و راکتورها و همه¬ی چیزهایی که به آن مجهز است یکسری دستگاه¬های شکل¬دهی مثل تزریق، بادی، فیلم، قالب¬گیری فشاری، لوله و غیره همه را از برندهای مطرح دنیا دارد. همچنین یکسری تجهیزات آزمایشگاهی مثل کلیه دستگاه-های اندازه¬گیری خواص فیزیکی، مکانیکی، حرارتی و غیره را دارد.

بسپار- علاوه بر طرحی که موجب شد تا به عنوان فناور برتر انتخاب شوید، چه پروژه های دیگری را تاکنون به ثمر رسانیده¬اید؟

زینالی: ما هر ساله موظف هستیم یکسری پروژه¬ها را که فکر می¬کنیم معضل بزرگ کشورمان در آن سال است را شروع کنیم به انجام دادن. از جمله پروژه¬هایی که تاکنون انجام دادیم مثل ایرانیزه کردن فرمولاسیون سپر یا یکسری قطعات خودرویی بود یا یکسری گریدهایی را که پتروشیمی مشکل داشته است. این پروژه¬ها کار یکی دو روزه نبوده و طولانی مدت بوده است. پروژه زیست تخریب پذیری پروژه¬ای است که تحقیقاتی حدودا 2 ساله داشت تا به ثمر رسید. فرق پروژه¬های اینجا با دانشگاه در این است که دانشگاه روی مرز دانش حرکت می کند و رسیدن به یکسری مقالات اما در اینجا نه. ما باید حتما پروژه¬ای را که شروع می¬کنیم به تولید صنعتی برسانیم و به دست مصرف کننده بدهیم در حالی¬که کلیه خواص مورد نظر را هم تامین کرده باشد.

بسپار- اگر ممکن است در مورد ارزش ریالی طرح¬ها هم توضیحی دهید.

زینالی: ما وقتی پروژه¬ای را تعریف می¬کنیم خودمان به عنوان محقق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از قبال پروژه¬ها به هیچ وجه پولی را دریافت نمی¬کنیم. یعنی ما حقوق ماهانه از شرکت می¬گیریم. ما چه پروژه¬ی چند میلیاردی انجام دهیم چه پروژه¬ی 100 هزار تومانی هیچ چیزی برای ما فرق نمی¬کند. ما الان دانش فنی تولید پلی¬اتیلن سنگین را داریم. در نتیجه شرکت لیسانس آن را به مبلغ بسیار بالاتری واگذار می¬کند تا یک آمیزه¬ای که به مراتب از لیسانس HDPE می¬تواند پایین¬تر باشد. اینها چیزهایی است که شرکت انجام می¬دهد و در قبال هیچ پروژه¬ای هیچ کس چیز اضافه-تری دریافت نمی¬کند.

بسپار- ارتباط شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با صنعت کشور را چگونه ارزیابی می¬کنید؟

زینالی: گروهی که ما در آن کار می¬کنیم در کلیه¬ی فرایندهای شکل¬دهی مثل تزریق، فیلم، بادی، ورق، الیاف فعال است و ما با همه در ارتباط هستیم. یعنی هفته¬ای حداقل یک بازدید را خود من حتما دارم. گاهی 3-2 بازدید از صنایع در هفته دارم. خیلی از صنایع هم ما را می¬شناسند و ارتباط خوبی پیدا کرده ایم و شاید خیلی صنایع به ما لطف دارند و پروژه¬هایی را که در اشل صنعتی می-خواهیم انجام دهیم را دوستان لطف می¬کنند دستگاه¬های خود را می¬خوابانند تا ما بتوانیم ماده مورد نظر خود را در اشل صنعتی تولید کنیم.

بسپار- چگونه می¬شود که این ارتباط را با هدف کاربردی شدن تحقیقات در کشور تقویت کرد؟ راهکارها و پیشنهادهای شما چیست؟

زینالی: یکی از بزرگ¬ترین مشکلاتی که داریم این است که چون به عنوان نماینده پتروشیمی وارد کارخانجات مختلف می¬شویم، با توجه به اینکه تنوع گریدهای ما کم است که البته من به همه مصرف¬کنندگان حق می¬دهم. تنوعی را که یکسری از شرکت¬ها مثل Sabic عربستان یا Borealis دارند را ما نداریم. ما وقتی اولین بار به عنوان نماینده پتروشیمی وارد کارخانه می¬شویم شاید اول شروع کنیم به درد و دل کردن که چرا گریدها اینجوری است و تنوع ندارید. ما سعی می¬کنیم توضیح دهیم که ما جزء بخش تولیدات پتروشیمی نیستیم. ما ارتباط بین شما و آنها هستیم. سعی می-کنیم به چیزهایی که به آنها می¬گوییم وفادار باشیم. یعنی اگر می¬گوییم قرار است این مشکل را برای شما حل کنیم واقعا تیمی را می¬گذاریم که این مشکل را حل کند. من فکر می¬کنم اگر واقعا به قول¬هایی که به صنایع تکمیلی می¬دهیم چون دوستانی که در صنایع تکمیلی هستند واقعا خیلی خالصانه و مخلصانه هر آنچه را که دارند در اختیار ما می¬گذارند، ما هم اگر بتوانیم به قول¬هایی که به آنها در رفع مشکلات آنها می¬دهیم عمل کنیم، ارتباط خیلی بهتر می¬شود.

بسپار- با سایر مراکز آموزشی و پژوهشی پایین دستی کشور چه ارتباطی دارید؟

زینالی: خود ما در سال باید یکسری آموزش¬هایی را ببینیم که برخی از آنها جنبه¬ی تخصصی دارند و برخی جنبه¬ی عمومی. مثلا آموزش تخصصی، رابطه ساختار خواص پلیمرها است که تخصصی رشته ما است و آموزش عمومی، اصول و فنون مذاکره است. برای دوره¬های تخصصی اینطور است که در ایران جستجو می¬کنند کسی را که واقعا متخصص این رشته و چیزی که ما می¬خواهیم است را دعوت می¬کنند که بیاید. اگر همچین کسی نباشد دوستان را برای یک دوره تدریس به شرکت مرتبط مثل بازل و غیره به یکی از کشورهایی که آن دوره را دارد می¬فرستند. البته میزان ضروری بودن آن هم مهم است. اینطوری نیست که هر کس هر درخواستی دارد اجرا شود. در مورد دوره¬های عمومی اصولا سعی می¬شود بهترین استاد در آن زمینه که در ایران است دعوت شود. در زمینه¬های آزمایشگاهی ممکن است ما چندین دستگاه آزمایشگاهی نداشته باشیم یا به هر دلیلی ممکن است دستگاهی قابل استفاده نباشد، مثلا در مرحله کالیبراسیون باشد. در این صورت از شرکت¬های همکار اداره استاندارد مثل موسسه اندیشه برتر میران، موسسه متالوژی رازی، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی کمک بگیریم. اما اگر دستگاهی را داشته باشیم و کار کند حتما از مجموعه خودمان استفاده می¬کنیم.

بسپار- خود شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی نیز دوره های آموزشی برگزار می¬کند. اینطور نیست؟

زینالی- بله در خود پژوهشگاه هم همکارانی که اینجا هستند بعد از مدتی در یک زمینه قوی می-شوند و ما دوره های آموزشی مختلف برای جاهای مختلف هم صنایع بالادستی پتروشیمی و هم صنایع پایین دستی و تکمیلی برگزار می¬کنیم.

بسپار- آیا از کار پژوهشی لذت می¬برید و مورد علاقه شماست؟ اگر در این بخش نبودید چه کار دیگری می¬کردید؟
زینالی: خیلی زیاد. تنوع آن باعث می¬شود با مسایل جدید آشنا شوم و این برای من جذابیت دارد و پژوهش را خیلی دوست دارم. اگر دنبال کار پژوهشی نمی¬رفتم، دنبال کار تولید می¬رفتم. ضمن احترامی که به همه تولیدکنندگان کشور دارم کارهای تولیدی را هم خیلی دوست دارم. فکر می-کنم آنها سهم بزرگی در کشور دارند و اگر کار دولتی نمی¬کردم شاید کار شخصی در حد اینکه قطعه¬ای را تولید کنم که تنوع داشته باشد یا حتی قطعه خاصی را دوست داشتم انجام دهم.

بسپار- حرف آخر؟

زینالی: از مجله بسپار ممنونم که این فرصت را در اختیارم گذاشتند.

بسپار- با سپاس فراوان.