گفت و گوی بسپار با دکتر شهلا پازوکی، عضو هیات علمی پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران: خطر خاموش رنگ های حلال پایه
بسپار/ ایران پلیمر شهلا پازوکی متولد 1348 تهران است. سال 1366 همزمان با موشک باران در رشته علوم و تکنولوژی رنگ پلی تکنیک تهران پذیرفته شد و رتبه اول این رشته را در کنکور اخذ کرد امابه گفته ی وی، شناختی از این رشته نداشت. عملا دانشگاه را در سال 67 شروع کرد و سال 71 در همین رشته از دانشکده نساجی و رنگ فارغ التحصیل شد. در آن زمان رشته ی پلیمر از شیمی و دانشکده نساجی جدا شده و دانشکدهای مجزا داشت. دوره ی ارشد را در رشته مهندسی پلیمر گذراند و سال 1375 و همزمان با پایان این دوره در شرکت صنایع شیمیایی سینا با خانم پروفسور رنجبر که از دوستان وی است مشغول به فعالیت شد.
امروز دکتر پازوکی یکی از اعضای هیات علمی و دانشیار گروه رنگ و روکشهای سطح پژوهشگاه پلیمر است و از سال 1380 تا کنون در پژوهشگاه مشغول به فعالیت است. با توجه به طرحهای تحقیقاتی او در زمینه رنگهای ترافیکی آب پایه، در این راستا با او به صحبت نشستیم.
بسپار- تاریخچه گروه رنگ و روکشهای سطح در پژوهشگاه پلیمر به چه صورت است؟
پازوکی: پژوهشگاه پلیمر در خاورمیانه و در زمینه پلیمر حرف برتر را میزند. گروه ما از سال 1370 گرایش رنگ و رزین در دو گروه مختلف یکی به این کامپوزیت و رنگ و دیگری به نام چسب و رزین آغاز به فعالیت کرده و سال 1380 تا 1392 به گروه رنگ، رزین و روکشهای سطح تبدیل شده و چند سالی است به دلیل حجم فعالیت بالا و محدودیت آزمایشگاهها، به دو گروه چسب و رزین و رنگ و روکشهای سطح تقسیم شد. در راستای اهداف پژوهشگاه، طرحهای مختلف پژوهشی تعریف شده و انجام میپذیرد. همچنین تربیت نیروی انسانی، کمک به ایجاد طرحهای دانش بنیان، تحقیقات بنیادین و دانش محور به منظور رفع مشکلات کشور در زمینه مواد پلیمری با رویکرد دوستدار محیط زیست بودن از دیگر فعالیت هایی است که در پژوهشگاه انجام میپذیرد. مانند روشهای پاکسازی ضایعات پلیمری که در جهان نیز مطرح است و از دغدغه های مهم امروز بشر به شمار میرود.
بسپار- تاریخچه آب پایه در حوزه فعالیت شما که رنگ های ترافیکی است به چه صورت است و چه مزایایی دارد؟
پازوکی: حدود 15 سال است که در زمینه رنگ های ترافیکی مشغول به فعالیت هستیم. در حال حاضر با سازمان راهداری کل استانهای کشور همکاری داریم. یکی از محورهای فعالیت ما نظم بخشی به این شرایط بی نظمی در استفاده از رنگ های ترافیکی است. باید هر نوع رنگ مناسب برای شرایط آب و هوایی و فاکتورهای دیگر محل استقرار شناسایی شده و همچنین روش اجرای آن به شکل صحیح انجام پذیرد تا بتوان بازخورد مورد نظر را از رنگ داشت.
پوششهای آب پایه یکی از پوشش های زیست سازگار است که در جهان حدود 100 سال سابقه دارد.
در آمریکا و در اواخر دهه 1990 و همزمان با تصویب قوانین زیست محیطی 80 درصد سهم رنگهای ترافیکی به رنگهای آب پایه اختصاص یافت. در ایران هم این تجربه انجام پذیرفته است. مزایایان دوستدار محیط زیست بودم و عدم وججود VOC یا مواد آلی فرار است که برای سلامتی انسان بسیار مضر است و سرطان زاست. البته به این گونه نیست که فقط دارای مزایا باشد بلکه معایب زیادی نیز به همراه دارد. هرچند که مزایای آن بسیار بیشتر از معایب است و راه حل خطر خاموش رنگهای آب پایه است که سلامتی انسان و اکوسیستم اطرافش را تهدید میکند. برای مثال در رنگ آمیزی صنایع غذایی اگر مواد حلال حتی در حد ppm وارد محصول خوراکی شود خطر آفرین است.
بسپار- چرا و با چه هدفی به سمت آب پایه قدم گذاشتید؟ چه الزاماتی زیست محیطی در ایران و جهان در استفاده از رنگهای دوستدار محیط زیست وجود دارد؟
پازوکی: علت جدی رویکرد من به سمت پوششهای آب پایه ماجرایی بود که در سال 1395 برایمان پیش آمد. پیرو همکاری هایی که با سازمان حمل و نقل شهرداری تهران انجام می دادیم و نظارتهایی که روی اجرای رنگ های ترافیکی داشتیم، آماری به دست آوردیم که بسیار شوک آور بود. در شهریور سال 1395 و طی پانزده روز، حدود 12 تن حلال وارد شهر تهران شده است. این حلالها به هوا وارد میشوند و حتی قابل مشاهده هم نیستند اما خطرات زیادی را برای سلامت انسان و محیط پیرامونی وی ایجاد میکنند. البته حدود 10 سال بودکه به صورت پراکنده در این زمینه کارهایی انجام میدادم اما نمونههای ساخته شده از نظر کیفیت تفاوت زیادی با رنگهای حلال پایه داشت و من را به فکر انداخت تا روی رزینهای استفاده شده در رنگهای آب پایه تمرکز کنم. از آنجایی که در رزینهای خاص با محدودیت رو به رو هستیم، کار کمی سخت و کند پیش رفت. هدفم این بود که در درجه اول کیفیت رنگهای ترافیکی آب پایه را به حلال پایه برسانم. یکی از بزرگترین چالشها ثبات سایشی پایین رنگهای آب پایه بود. با تغییر ساختار رزین و فرمولاسیون رنگ، میتوان بسیاری از مشکلات رنگهای آب پایه را برطرف کرد. با وجود افزودنیهای بیشتری که در آن به کار میرود حتی به به میزان تولید، قیمت تمام شدهی حدود 10 الی 15 درصد کمتر از رنگهای حلال پایه دارد. از طرفی بی ثباتی در بازار باعث شده تولید کننده انگیزهاش را در تولید از دست بدهد.
متاسفانه هیچ استانداردی برای استفاده از رنگ های دوستدار محیط زیست در ایران تدوین نشده و حتی با پیگیریهای ما و برخی از بزرگان، متوجه شدیم سازمان استاندارد حتی قانونی برای ابلاغ در این زمینه ندارد. در جهان به تدریج قانونهایی در راستای کاهش VOC موجود در تولیدات وضع شده است که اکنون استفاده از آن را به نزدیک صفر رسانده است. این اتفاق یک شبه نمیافتد اما به تدریج ما نیز به راحتی میتوانیم به این میزان برسیم.
بسپار- چالش بزرگ صنعت آب پایه چیست؟
پازوکی: شناخته نشدن صحیح رنگ های آب پایه در بازار. همچنین دید منفی نسبت به کیفیت و کمبود رزینهای تخصصی. همچنین تعدد موادی که در ساخت آن به کار میرود بیشتر است.
یکی از مشکلات بزرگی که نه فقط در بحث استفاده از رنگ بلکه در همهی بخشها وجود دارد عدم دسترسی به آمار صحیح است. متاسفانه آمار دقیقی از میزان مصرف رنگهای آب پایه و حلال پایه در هیچ بخشی وجود ندارد و این کمبود آمار برنامه ریزی و رفع مشکل را با دشواری مواجه میکند. همیشه یکی از اهدافم جمع آوری آمار صحیح حداقل در حوزه فعالیت خودم است. برای مثال اینکه چه درصدی از تصادفات مربوط به عدم وجود خط کشی، خط کشیهای غلط یا سیاه شدگی آن است.
از طرفی پس از طرح آمار، به جای چاره اندیشی، صورت مساله پاک میشود. برای مثال دکتر میرعابدینی پروژه ای تحت عنوان رنگهای ضد سرخوردگی و جذب کم آلودگی در 5 منطقه مختلف تعریف کرد. نتایج بسیار رضایت بخشی نیز به دست آمد اما همکاریای وجود نداشت. حتی این طرح در مجله Evonik به چاپ رسیده است. تغییر قانون با سیستمهای تشویق و آگاهی بخشی باید در دستور کار قرار گیرد.
بسپار- فرهنگ آب پایه در ایران در این سالها چه تغییری کرده است؟ و چه مسیری پیش رو دارد؟
پازوکی: اگر بحث سلامت انسانها برای ما اهمیت داشته باشد باید دانیم که پوشش های آب پایه چه در بخش ساختمان (که در کشورهای پیشرفته بیشترین استفاده را دارد) و چه دیگر بخشها باید جایگزین رنگهای حلال پایه شود و در صنعت هم جایگاه خود را پیدا کند مانند کفپوشها، مخازن آب و نفتی، بدنه خودرو و غیره.
در نمایشگاههایی که حضور یافتهام مشاهده کردم نسبت به 5 سال گذشته بسیار بهبود یافته است و شناخت و استفاده از رنگهای آب پایه پیشرفت خوبی داشته است اما هنوز جای کار بسیار زیادی باقیست. شاید بتوان از طریق رسانههای ملی روی این فرهنگ سازی کار کرد. هرچند آنقدر مسایل مختلف زیاد است که شاید رنگهای آب پایه و دوستدار محیط زیست در آن کم اهمیت دیده شود اما واقعا کم اهمیت نیست. نباید چیزی را فدای چیز دیگر کرد. نسبت اهمیت باید تقسیم شود. حتی از بحث آب پایه که بگذریم ضایعات پلیمری کشور ما و دریاهایمان را میخورد و نه اقدامی برایش صورت میگیرد و نه گوش شنوایی هست. کرهی زمین خانهی ماست و باید در وضع قوانین نسبتها را درست در نظر گرفت و مدیریت صحیح انجام داد. صنعت پوشش آب پایه نیز به همکاری نیاز دارد نه موازی کاری.
بسپار- شما برای کار بر رنگهای ترافیکی مشهور هستید. از نظر شما عدم‌استقبال بازار از رنگهای آب پایه ترافیکی چیست؟
پازوکی: رنگهای آب پایه عموما خواص فیزیکی- مکانیکی پایین تری نسبت به رنگهای حلال پایه دارند. بنابراین در شرایط مرطوب، دما و غیره کیفیت رنگ دچار تغییر میشوند. دست برای استفاده از رنگهای آب پایه کمی بسته تر است اما میتوان در هر سیستمی از حلال پایهها استفاده کرد. این مسایل در کشورهای پیشرفته تقریبا حل شده و با تصحیح فرمولاسیون و نوع رزین، در هر شرایطی رنگ آب پایه مخصوص را با بهترین کیفیت به کار میبرند. اجرای درست رنگ هم یکی از شرطهای رسیدن به کیفیت مورد نظر است.
تغییر سیستم قبلی برای ما بسیار سخت است و ریسک پذیری کمی در این موارد داریم. عادت کردن به یک سیستم ثابت در ما ایرانیها به گونهای درونی شده و با تغییرات هرچقدر هم مثبت به سختی کنار میآییم.
بسپار- آیا مواد اولیه مورد مصرف در تولید آب پایه ها وارداتی هستند؟ مسایل اقتصادی روز از جمله ثبت سفارش تا چه میزان این صنعت را تحت تاثیر قرار داده یا میتواند بدهد؟
پازوکی: غلط است اگر فکر کنیم برای تولید پوشش آب پایه صفر تا صد تولید را باید خودمان انجام دهیم و از تولید داخلی حمایت کنیم. رزین و افزودنیهای آن معادلات جهانی است و هر کشور و منطقه در تولید یک بخش تخصص دارد. اگر امروز اقتصاد ما به این اوضاع دچار است به دلیل روش نادرست فکر کردنمان است. خوشبختانه ریاست پژوهشگاه بسیار از طرحهای پژوهشی حمایتگر است.
آمار دقیقی از میزان وارداتی بودن مواد اولیه رنگ های آب پایه در دسترس نیست. بخش زیادی از مواد افزودنی و رزینها وارداتی است اما شرکتهای داخلی بسیاری هستند که قابلیت تولید محصول مشابه را دارند. در بحث تحریمها، رنگهای حلال پایه نیز افزودنیهای وارداتی بسیاری دارند که در شرایط تحریم با مشکل مواجه خواهد شد. اما به نظرم اگر روزی فرا رسد که مجبور شویم صفر تا صد محصولات آب پایه را در داخل کشور تولید کنیم پتانسیل آن وجود دارد. از نظر من تاثیر ذهنی تحریمها بسیار شدید تر از تاثیر واقعی تحریمها خواهد بود.
بسپار- در شرایط اقتصادی فعلی مدیریت تامین مواد اولیه و سایر تغییرات بازار به چه صورت میتواند موفق باشد؟
پازوکی: مدیریت شرایط کنونی قطعا کار آسانی نیست. باید به ثبات نسبی در وضعیت اقتصادی کشور رسید تا تولید کننده بتواند شروع کند. از نظر من ایرانیها جماعتی فعال هستند اما درصدی از آرامش برای شروع و پیشرفت در کار لازم است.
بسپار- چه برنامه های آموزشی و ترویجی را پیاده سازی کرده و یا در برنامه دارید؟
پازوکی: از سالهای گذشته به صورت جسته و گریخته برنامههایی برای آموزش و ترویج رنگهای آب پایه میان صنایع داشتیم اما در همایشهای ملی رنگهای ترافیکی که برگزار کردیم، سعی بر آن شد تا در کنار سایر رنگها این بخش نیز به مصرف کنندگان معرفی شود. 13 و 14 آذر ماه پیش رو پنجمین دورهی آن برگزار خواهد شد که در کنار آن به کارگاهها و دورههای آموزشی نیز میپردازیم. خوشبختانه پژوهشگاه نیز تا بحث تولید نیز از پژوهشگران حمایت میکند.
(ادامه دارد …)
متن کامل این مصاحبه در شماره 192ام دوماهنامه پوشرنگ منتشر شده است بخوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکارخانم ارشاد .تماس بگیرید. امکان اشتراک آنلاین بر روی صفحه اصلی همین سایت وجود دارد
