اختصاصی بسپار/ آیا بازیافت شیمیایی پاسخی به تلاش صنعت پلاستیک برای ایجاد یک اقتصاد چرخشی است یا اتلاف منابع؟

گروه ترجمه و تولید محتوا در بسپار/ ایران پلیمر فناوری بازیافت شیمیایی طی چند سال گذشته میلیاردها دلار سرمایه گذاری را به خود جذب کرده است، بنابراین شتاب تجاری آن در حال رشد است. اما منتقدان بازیافت شیمیایی مواد به چندین سابقه‌ی شکست در این بازار اشاره می‌کنند و این سوال را مطرح می‌کنند که آیا بازیافت شیمیایی می‌تواند از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد یا خیر؟

بازیافت شیمیایی مواد بسیار فراتر از روش‌های آشناتر و اثبات شده‌ی بازیافت مکانیکی است. ISO بازیافت شیمیایی را به عنوان «تبدیل به تکپار (مونومر) یا تولید مواد خام جدید با تغییر ساختار شیمیایی پسماندهای پلاستیکی از طریق کراکینگ، تبدیل به گاز یا وابسپارش(depolymerization)، به استثنای سوزاندن و استحصال انرژی» تعریف می‌کند. یعنی بازیافت شیمیایی، ساختار شیمیایی پسماندهای بسپاری را تغییر می‌دهد تا موادی را تولید کند که به عنوان محصول یا مواد خام برای تولید محصولات استفاده می‌شوند.

محرک‌های بازار

یک گزارش بازار جدید توسط IDTechEx با عنوان “بازیافت شیمیایی و انحلال پلاستیک‌ها 2023-2033″، پیش بینی می‌کند که شرکت‌هایی که از گرماکافت (pyrolysis) و وابسپارش (depolymerization) استفاده می‌کنند تا سال 2033 بیش از 20 میلیون تن در سال بازیافت پسماند خواهند کرد. منتقدان خاطرنشان می‌کنند در حالی که این پیش بینی طرفداران این فناوری را تشویق می‌کند، حتی اگر این پیش‌بینی به واقعیت تبدیل شود و به این اندازه زیاد هم باشد، جهان سالانه تقریباً 400 میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌کند، بنابراین بازیافت شیمیایی مواد راه‌حلی مستقل برای مشکل زباله‌های جهانی نیست.

چرا بسیاری از شرکت‌های جهانی میلیاردها دلار در فناوری‌های مختلف بازیافت شیمیایی طولانی مدت سرمایه گذاری می‌کنند؟ این انگیزه از سوی شرکت‌هایی در بخش کالاهای مصرفی و خرده‌فروش‌ها می‌آید که می‌دانند مدل کسب‌وکار آن‌ها به طور قابل‌توجهی به مشکل جهانی پلاستیک کمک می‌کند و مصرف‌کنندگان به آن توجه می‌کنند. آن‌ها متعهد شده‌اند که مصارف بسته بندی خود را کاهش داده و بازیافت کنند.

اقدامات آن‌ها تحت تأثیر رسانه‌ها و مردم است. طبق گزارش ارائه شده، حدود 71 درصد از مردم ایالات متحده معتقدند که این کشور باید متکی بودن خود به پلاستیک را کاهش دهد. صاحبان برند نگران این هستند که تصمیمات خرید مصرف کنندگان تحت تأثیر مشخصات پایداری بسته بندی محصول باشد.

طبق این گزارش، شرکت‌هایی که در بازیافت مواد شیمیایی سرمایه گذاری می‌کنند نیز تحت تاثیر دولت‌ها و سازمان‌های غیردولتی هستند. به عنوان مثال می‌توان به هدف ملی بازیافت سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده برای افزایش نرخ ملی بازیافت به 50 درصد تا سال 2030 و اهداف مشابه در کشورهای مختلف اروپایی اشاره کرد. سازمان‌های غیردولتی مانند Ocean Cleanup، Alliance to End Plastic Waste، و Greenpeace نقش کلیدی در پاسخگویی شرکت‌ها و تأثیرگذاری بر دولت‌ها دارند.

سرمایه گذاری در بازیافت شیمیایی مواد

چندین شرکت در سال گذشته میلیاردها دلار سرمایه گذاری در پروژه‌های بازیافت شیمیایی را اعلام کرده اند. این پروژه‌ها اغلب توسط شرکت‌های بزرگ و سرمایه دار، مانند Dow، Honeywell، Eastman، Sumitomo، Toyo، Braskem و LG Chem پشتیبانی می‌شوند. آن‌ها اغلب با شرکت‌های کمتر شناخته‌شده‌ای که در بازیافت یا فرآوری شیمیایی تخصص دارند، شریک می‌شوند و به این شرکت‌های نوپا، پشتوانه مالی قوی لازم برای توسعه‌ی فناوری و ساختن امکانات بازیافت مدرن را می‌دهند.

یکی از شرکت‌هایی که خودش تامین مالی می‌کند Eastman است که در ژانویه 2022 اعلام کرد تا 1 میلیارد دلار برای تجهیزات بازیافت مولکولی در Normanday در فرانسه سرمایه‌گذاری خواهد کرد تا سالانه حدود 160 هزار تن از پسماندهای پلاستیکی را بازیافت کند که بازیافت سختی دارند و در حال حاضر فقط سوزانده می‌شوند. بازیافت مولکولی نوعی بازیافت شیمیایی است. این پروژه‌ی چند فازی شامل واحدهایی برای آماده سازی پسماندهای مخلوط برای فرآورش، واحد متانول کافت (methanolysis) برای وابسپارش پسماندها و همچنین خطوط بسپاری برای ایجاد انواع مواد با کیفیت درجه یک برای کاربردهای تخصصی، بسته بندی و نساجی خواهد بود. انتظار می‌رود این کارخانه و یک مرکز نوآوری مرتبط با آن تا سال 2025 به بهره برداری برسد. این پروژه از سوی چند برند مطرح جهانی حمایت می‌شود که نسبت به حل مشکل پسماندهای پلاستیکی در جهان تعهد دارند و بازیافت مولکولی را به عنوان ابزاری محوری برای دستیابی به چرخش می‌دانند. قرار است این مجموعه همه انواع پلاستیک‌ها به جز PVC را بازیافت کند.

شکاکان فراوانند

علی‌رغم این سرمایه‌گذاری‌های عظیم از سوی شرکت‌های بزرگ سرمایه دار، دستورات دولتی و فشار مردم برای افزایش بازیافت، همچنان تردید‌های زیادی در مورد بازیافت شیمیایی مواد وجود دارد. منتقدان به شکست‌های گذشته، که بسیار زیاد است، استناد می‌کنند و به دشواری فوق‌العاده‌ی بازیافت شیمیایی پلاستیک‌های مخلوط اشاره می‌کنند. بعضی از این منتقدان سوزاندن پلاستیک برای سوخت را راه حلی کارآمدتر و آسان تر برای بحران جهانی پسماندهای پلاستیکی می‌دانند.