اختصاصی بسپار/ رویکرد سازمان ملل و معاهده نامه‌های پاریس و اروگوئه نسبت به بازیافت پلاستیک‌ها و الزامات آن

بسپار/ایران پلیمر هر تکه پلاستیکی که تا به حال با آن تعامل داشته‌ایم احتمالا هنوز روی زمین وجود دارد. ممکن است دست‌‌نخورده باشد یا در خشکی یا در دریا متلاشی شود، اما هنوز با ما است. پلاستیک در بالاترین ارتفاعات و عمیق‌‌ترین اعماق جهان طبیعی، یافت شده است. و در هر ثانیه از هر روز، پلاستیک بیش‌‌تری تولید و استفاده می‌شود و بحران آلودگی پلاستیک را تداوم می‌بخشد. تولید و ساخت پلاستیک شامل تعداد زیادی از مواد شیمیایی و افزودنی‌‌های خطرناک است که خطرات فزاینده‌‌ای برای سلامت انسان و محیط‌‌زیست به همراه دارد. علاوه بر این، پلاستیک از سوخت‌های فسیلی به دست می‌آید که منجر به انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌‌شود و به طور قابل‌توجهی به تغییرات آب‌‌وهوایی کمک می‌کند.
از آن‌‌جایی که آلودگی پلاستیکی هم در خشکی و هم در آبراه‌‌ها آشکارتر می‌‌شود، درخواست‌‌ها برای مقابله با بحران فزاینده پسماند پلاستیکی در سراسر جهان طنین‌‌انداز شده است. مطالعات نشان می‌‌دهد از حدود 10 میلیارد تن پلاستیک تولید شده از دهه 1950، بیش از 7 میلیارد تن در حال حاضر پسماند است و سالانه بین 8 تا 12 میلیون تن پلاستیک به محیط‌‌های دریایی نشت می‌‌کند. پیش‌‌بینی می‌‌شود این اعداد تا سال 2050 بیش از سه برابر شود.

در این راستا قطعنامه 5/14 مجمع محیط‌‌زیست سازمان ملل متحد از مدیر اجرایی برنامه محیط‌‌زیست سازمان ملل متحد (UNEP) درخواست کرد تا یک کمیته مذاکره بین دولتی (INC) را تشکیل دهد تا کار خود را در نیمه دوم سال 2022 آغاز کند و آن را تا پایان سال 2024 به پایان برساند. کمیته مذاکره بین دولتی وظیفه دارد یک ابزار الزام‌‌آور بین المللی قانونی (ILBI) در مورد آلودگی پلاستیک، از جمله در محیط‌‌زیست دریایی، ایجاد کند که می‌‌تواند شامل رویکردهای الزام‌‌آور و داوطلبانه باشد، بر اساس یک رویکرد جامع که به چرخه زندگی کامل پلاستیک می‌‌پردازد. . اولین جلسه (INC-1) در ماه نوامبر سال 2022، در شهر پونتا دل استه، اروگوئه و دومین جلسه (INC-2) در شهر پاریس فرانسه در ماه مه/ژوئن سال 2023 برگزار شد.
مذاکره برای یک معاهده جهانی پلاستیک به دلیل وابستگی به پلاستیک در اقتصاد جهانی کنونی دشوار است. این امر مستلزم مشارکت همه ذی¬نفعان کلیدی در زنجیره ارزش پلاستیک، از مشاغل تولیدکننده پلاستیک، افرادی که آن را دفع می‌کنند و دولت‌هایی که پسماند را مدیریت می‌کنند، است. کشورهای تولیدکننده باید به مدل ناپایدار تولید پلاستیک و سپس صادرات آن به عنوان پسماند به کشورهای در حال توسعه که تجهیزات کم‌‌تری برای تصفیه این پسماندها دارند پایان دهند. هم‌‌چنین برای ایجاد زنجیره‌های ارزش جدید که کاهش‌های پلاستیکی را جبران می‌کند، به نوآوری نیاز است. هم‌‌چنین اطمینان حاصل شود که پسماندهای پلاستیکی دارای ارزش هستند، به طوری که سواکردن، بازیافت و استفاده مجدد به فعالیت‌‌های اقتصادی تبدیل و باعث ایجاد شغل و ثروت می‌‌شود.
همان¬طور که در پیش‌‌نویس قطعنامه INC آمده است، «این معاهده بین‌‌المللی الزام‌‌آور قانونی باید اجازه پیشرفت در سه هدف کلیدی را بدهد:
1. کاهش تولید پلاستیک جدید و ممنوعیت محصولات خطرناک و آلاینده در اسرع وقت.
2.تعیین اهداف دقیق برای بازیافت؛ ایجاد ابزاری برای نوآوری سریع‌‌تر، از جمله از طریق مقررات و مشوق‌‌های قوی‌‌تر برای بخش خصوصی به‌‌منظور حرکت از یک اقتصاد خطی به یک اقتصاد چرخشی.
3.به اشتراک‌‌گذاری راه‌‌حل‌‌ها و فناوری‌‌ها به‌‌طور موثر برای اطمینان از همبستگی با فقیرترین کشورها.
گوستاوو مزا کوادرا، رئیس INC، در این جلسات خواستار مذاکرات موثر، قاطع و سریع در مورد آلودگی پلاستیک شد. وی بر اهمیت اقدام جمعی برای رسیدگی به کل چرخه حیات پلاستیک که بر سلامت انسان و محیط‌‌زیست اثر می‌گذارد تاکید کرد و متعهد شد که از بحث‌های فراگیر با در نظر گرفتن دیدگاه‌های دولت‌ها و سهام‌‌داران اطمینان حاصل کند.
امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه، نیز بر لزوم رسیدگی قطعی به آلودگی پلاستیک تا سال 2040، به ویژه با توجه به الگوهای مصرف و تولید ناپایدار تاکید کرد. وی قانون مبارزه با پسماند 2020 کشور را برجسته کرد و بر لزوم تدوین متن توافق شده تا سال 2024 تاکید کرد. وی خواستار نوآوری بیش‌‌تر در ایجاد زنجیره‌‌های ارزش جدید برای سواکردن، استفاده مجدد و بازیافت پلاستیک شد و خواستار ایجاد مشوق‌‌هایی برای بخش خصوصی برای حرکت از حالت خطی به چرخشی شد.

اینگر اندرسن، معاون دبیر کل سازمان ملل متحد و مدیر اجرایی UNEP، با تاکید بر نیاز به حذف پلاستیک غیرضروری، خواستار طراحی مجدد این محصولات شد: بسته بندی و حمل‌‌ونقل؛ اقدامات استفاده مجدد، تعمیر و بازیافت؛ اقدامات عدالت برای بخش غیررسمی پسماند و جمع‌آوران پسماند؛ و اقداماتی برای رسیدگی به پلاستیک‌‌های قدیمی. او گفت جهان خواستار توافقی است که گسترده، نوآورانه، فراگیر و شفاف باشد، توافقی که بر علم تکیه کند و از ذینفعان بیاموزد و حمایت از کشورهای در حال توسعه را تضمین کند. با این حال او از بخش خصوصی خواست تا منتظر توافق نباشند، بلکه ابتکار عمل را برای شروع تغییر فرآیندهای تولید و تولید برای حذف پلاستیک غیرضروری به دست گیرند.
اتحادیه اروپا خواستار تهیه پیش‌‌نویس صفر برای بررسی در INC-3 شد. ذینفعان را تشویق به ارایه اطلاعات در مورد سند گزینه ها (options paper) در گروه های تماس (contact group) کرد و تاکید کرد که کار بین جلسات فنی برای موفقیت مذاکرات بسیار مهم است.

نماینده کشور کاستاریکا، به مواردی چون جلوگیری و کاهش آلودگی پلاستیکی در مبدا، اقدامات مربوط به مصرف و تولید زیست‌‌پایدار (SCP) در طول چرخه عمر کامل؛ مسئولیت و محدودیت‌‌های توسعه‌‌یافته تولیدکننده؛ اقدامات مشارکت اقتصادی اجتماعی و گذار عادلانه؛ ایجاد ابزارهای قوی برای اجرا؛ از جمله دانش علمی و سنتی و ترویج همکاری بین المللی و مسئولیت مشترک تاکید کرد.
اتحاد کشورهای جزیره کوچک (AOSIS) خواستار پرداختن به چرخه حیات کامل پلاستیک که در طول زمان جامع‌تر می‌شود؛ تلفیق تعهدات بین‌‌المللی و داخلی؛ ممنوعیت بسپارها، مواد شیمیایی، افزودنی‌ها و محصولات مضر، مشکل‌ساز و غیرضروری که به‌طور دوره‌ای توسط گردهمایی اعضا به‌روزرسانی می‌شود و ابزارهای جدید، اضافی، کافی و قابل پیش‌‌بینی برای پیاده‌‌سازی، با دسترسی اولویت برای SIDS بود.

نماینده کشور غنا، خواستار سند بین‌‌المللی الزام‌‌آور قانونی در تمام چرخه حیات پلاستیک، از جمله پوشش دادن پلاستیک‌‌های قدیمی؛ مقررات برای ترویج SCP، از جمله کاهش تولید و استفاده از پلاستیک و مدیریت کارآمد پسماند؛ افزایش نوآوری برای جایگزین‌‌ها؛ پرداختن به ریزپلاستیک‌‌ها؛ ایجاد یک صندوق چندجانبه اختصاصی؛ ظرفیت‌‌سازی کشور محور؛ و انتقال و انتشار فناوری‌‌ها و بهترین شیوه‌‌های سازگار با محیط‌‌زیست شد.
نماینده کشور فیلیپین با تاکید بر نیاز به تمایز بین اقدامات اجباری و داوطلبانه در داخل ILBI، برای کشورهای آسیایی اقیانوسیه، خواستار مواردی چون هدف قرار دادن علل اصلی آلودگی پلاستیک، رسیدگی به کل چرخه حیات پلاستیک از طراحی تا دفع. مدیریت پسماند سازگار با محیط‌‌زیست؛ کاهش پلاستیک‌‌های قدیمی؛ پرداختن به افزودنی‌‌های نگران‌‌کننده؛ آگاهی عمومی؛ از جمله دانش محلی؛ و به‌روزرسانی دوره‌ای برنامه‌های اقدام ملی(NAPs) به عنوان یک تعهد اصلی شد.
نماینده کشور مالزی، بر استفاده از سازوکارهای موجود برای تقویت همکاری در مدیریت دفع پسماند پلاستیکی تاکید کرد و خواستار گنجاندن ساختار و راه‌‌حل‌‌های مقرون‌‌به‌‌صرفه مدیریت پسماند در گزینه‌‌های ILBI شد. او از یک رویکرد چرخه زندگی کامل برای جلوگیری از آلودگی و ترویج استفاده مجدد از پلاستیک و هم‌‌چنین جایگزین‌‌های ایمن و اقتصادی حمایت کرد.
نماینده کشور پالائو، خواستار کاهش تولید جهانی پلاستیک از طریق رویکرد چرخه حیات، از تامین مواد خام تا اصلاح پسماند، و ترویج رویکرد اقتصاد چرخشی برای حفاظت از سلامت و محیط‌‌زیست شد. او هم‌‌چنین خواستار ممنوعیت پلاستیک‌‌های مشکل‌‌ساز، ریزپلاستیک‌‌ها و مواد شیمیایی نگران‌‌کننده شد.

نماینده کشور موریس خواستار مواردی ازجمله مقررات الزام‌‌آور برای محدود کردن و کاهش تولید بسپارهای پلاستیکی، از جمله محدود کردن بسپارها و پلاستیک‌‌های غیرضروری و مشکل‌‌ساز، افزایش چرخشی بودن، قابلیت تعمیر و بازیافت سازگار با محیط‌‌زیست؛ گزارش‌‌دهی و شفافیت در تولید و برچسب‌‌گذاری در سراسر زنجیره ارزش؛ اجتناب از انتشار ریزپلاستیک‌‌ها؛ بسیج ابزار اجرا از همه منابع؛ و انجام ارزیابی‌‌های کامل اثرات اجتماعی و زیست‌‌محیطی شد.

تدوین: مهندس رویا پورشوشتر

(ادامه دارد …)

متن کامل این گفت و گو را در شماره 259 ماهنامه بسپار که در نیمه اردیبهشت ماه 1403 منتشر شده است، می خوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.