ستون ثابت ماهنامه بسپار/ پلیمرها در مقابله با بحران آب/ نانوآب ژل های زیست تخریب پذیر در کشاورزی، جایگزینی برای منابع آب

بسپار/ ایران پلیمر بیابانزایی و کمبود آب، مشکلات جدی در بسیاری از مزارع کشاورزی در نقاط مختلف جهان است. بیابانزایی، تخریب زمینها در مناطق خشک، نیمه خشک و بایر است که در نتیجه عوامل مختلف از جمله تغییرات جوی و عمدتا فعالیتهای انسانی ایجاد میشود. راه حل این مشکل، استفاده از مواد مصنوعی با ظرفیت جذب و حفظ آب مناسب تحت فشار یا دمای زیاد است. مواد این نوع سامانهها، بسپارهای ابرجاذب (SAPs) هستند. با توجه به خواص عالی آنها، SAPs اکنون به خوبی در کاربردهای مختلف مانند پوشک یکبار مصرف، نوار بهداشتی، سیمان، سامانههای رهایش دارو، حسگرها و کشاورزی استفاده شده است. مهمترین اجزای این کاربردها، جاذب آب و نگهدارنده آب است. هدف مقاله حاضر، ساخت نانوبسپارهای زیست تخریبپذیر برای ماندگاری زمینهای کشاورزی است.
مقدمه
نانوفناوری، فناوری جدیدی در کشاورزی است. عملکرد تولید محصول در مناطق خشک عمدتا تحت تاثیر مقدار و توزیع بارندگی است. 70 درصد از 143 میلیون هکتار از کل مناطق زیر کشت در هند با باران تغذیه میشود. زمینهای خشک 42 درصد از کل تولید مواد غذایی کشور را تامین میکند. مهمترین عامل شکست در برداشت دوم (second crop) پس از تولید برنج، رطوبت خاک است. بر اساس گزارشی، عامل محدودکننده براي توليد محصول در مناطق خشک و نيمه خشك، تنش ناشی از رطوبت کم و ناکافی است. مواد ابرجاذب، همتافت های (complexes) بسپار آبدوست هستند که توانایی جذب حجم زیادی از سیالات آبی را در مدت کوتاه دارند و آب جذب شده را تحت تنش آزاد میکنند. بسپار ابرجاذب، 1500-400 گرم آب در هر گرم آبژل خشک را نگه میدارد. هنگامیکه این آبژلها به درستی استفاده شوند، 95 درصد از آب ذخیره شده در آنها برای جذب گیاه در دسترس است. در این حوزه، بسپارها به سه دسته تقسیم میشوند: بسپارهای پیوندی (graft) نشاسته و پلیآکریلونیتریل (همبسپارهای نشاسته)، همبسپارهای وینیل الکل-اکریلیک اسید (پلیوینیل الکلها) و همبسپارهای آکریل آمید سدیم آکریلات (پلی آکریل آمیدهای شبکهای شده). هنگامی که این جاذبها با خاک مخلوط میشوند، یک توده ژلاتینی اَریخت (آمورف) هنگام آبدار شدن (hydration) شکل میگیرد. آنها قادر به جذب و واجذب چرخهای برای مدت زمان طولانی هستند. از این رو، این جاذبها به عنوان یک منبع رهایش آهسته آب و مواد مغذی خاک عمل میکنند. بقای نهال با افزایش زمان پژمردگی (wilting) بین فواصل بارندگی افزایش مییابد و ممکن است منجر به افزایش عملکرد در شرایط خاص شود. اثرات تنش ناشی از خشکسالی میتواند با استفاده از بسپار ابرجاذب کاهش یابد و عملکرد گیاه و ثبات تولید محصولات کشاورزی بهبود یابد. در ارتباط با بررسی فوق، این مقاله بر ظرفیت نگهداری و جذب آب یک چندسازه (کامپوزیت) نانو خاکرس پوشیده با کلسیم بر پایه پلیآکریلآمید شبکهای شده تمرکز کرده است.
مواد و روش ها
چندسازه نانوخاکرس پوشیده با نقره (نقرهپوش) بر پایه پلی آکریل آمید شبک های شده در گروه زیست فناوری، دانشگاه Acharya Nagarjuna، Nagarjunanagar و موسسه فناوری Guru Nanak، Ibrahimpatnam RR Dist، Telangana در طول سالهای 2009 تا 2014 تولید شد. آبژلهای نقرهپوش از طریق واکنش بسپارش با 8 درصد اسید اکریلیک، 5-1 درصد آکریلآمید، 0/9 درصد پرسولفات آمونیم به عنوان آغازگر، 12/0 درصد N، N– متیل بیس اکریلات به عنوان عامل اتصال و بارگذاری 10 درصد خاک رس در دمای 65 درجه سانتیگراد در حضور گاز نیتروژن تهیه شد. قبل از واکنش بسپارش، 10 درصد نیترات نقره به شکل SAP نقرهپوش اضافه شد. نمونه بسپارش شده و خشک شده در یک هاون چوبی سنگین بیشتر خرد شد تا به پودر نرمی تبدیل شود. خواص جذب آب این محصول برای اهداف کشاورزی مورد آزمایش قرار گرفت.
اصلاح آبژل
خاک رس با ساختار نانو در سه شکل استفاده میشود: به صورت پودر، تعلیق (سوسپانسیون) آبی و به شکل ژلهای. دربرگیری (Encapsulation) به صورت زیر انجام شد: نیترات نقره به آب در دمای 65 درجه سانتیگراد در حال همزدن اضافه شد، سپس خاکرس اضافه شده و در آخر، پس از همگن سازی کامل، 1 گرم آبژل خشک اضافه شد. سپس 10 دقیقه گذاشته شد تا SAP جامد تولید شود و با استفاده از یک قیف Buchner صاف شود. آنچه از صافی به دست آمد درون ظرف چینی ریخته شد تا خشک شود. این روش با تعدادی از نمونههای پوششدهی شده با ترکیبات مختلف تکرار شد.
تعيين درجه تورم
250 میلیگرم از بسپار ابرجاذب تهیه شده به یک بِشر شیشهای حاوی 250 تا 300 میلیلیتر آب مقطر یا 50 میلیلیتر محلول 9/0 درصد وزنی NaCl اضافه شد و برای بررسی درجه تورم بسپار نگه داشته شد. پس از رسیدنِ بسپار به حالت تورم متعادل، با استفاده از پارچه صافی 30 میکرون یا کاغذ صافی، تصفیه شد و وزن شد. سپس درجه تورم از نسبت وزن نمونه حاصل به وزن نمونه اولیه به صورت g/g محاسبه میشود. هر اندازهگیری سه بار با دقت 5± درصد انجام شد.
تعیین بخش محلول در آب (WSP)
0/5 گرم بسپار ابرجاذب متورم در بشر حاوی 500 میلیلیتر آب مقطر و در دمای 20 درجه سانتیگراد به مدت 16 ساعت همزده شد. پس از صافی ژل، WSP از تعیین مقدار جامد حاصل از صافی بهدست آمد.
نتایج و بحث
مشخصات SAP با استفاده از میکروسکوپ الکترونی پویشی (SEM)
تصاویرSEM نمونه های SAP در شکل 1 نشان داده شده است. اندازه ذرات با افزایش درصد آکریلآمید افزایش مییابد. در حالیکه تعداد منافذ (pores) با افزایش آکریل آمید در بسپار کاهش مییابد. هنگامیکه اتانول در طی فرایند خشک شدن از بسپار تبخیر میشود، منافذ در بسپارها تشکیل میشود. اختلاف در اندازه و تعداد منافذ به علت چگالی اتصالات عرضی است. آکریلآمید، چگالی اتصالات عرضی را افزایش میدهد و ساختار شبکهای محکمی (tight) در بسپار را تشکیل میدهد. در فرایند آمادهسازی، زمانیکه اتانول از سامانه بسپاری تبخیر میشود، فشار موردنیاز برای شکستن ساختار بسپار محکم باید ایجاد شود. SAP نیاز به تبخیر بیشتری برای ایجاد فشار کافی برای شکستن ساختار شبکهای محکم دارد. با توجه به حفظ رطوبت خاک و نیازهای ریزمغذی، یک نانوچندسازه آبژل ابرجاذب جدید با پوششی از پلی (آکریل آمید و اسید آکریلیک)/نقره برای مصارف کشاورزی فراورش شده است. نتایج SEM نانوذرات تولید شده نشان میدهد که نانوذرات دارای قطر متوسط 200 نانومتر هستند. همچنین آبژلهای نقرهپوش نیز اندازه ذرات حدود 200 نانومتر را نشان میدهند.
[EasyDNNGallery|10780|Width|600|Height|600|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]
شکل 1: تصاویرSEM نانوخاکرس ابرجاذب زیست تخریبپذیر
جذب آب آبژل های نقره پوش
آهنگ جذب آب آبژل نقره پوش در آب مقطر و آب شیرین (tap water) در مقایسه با محلول 1 درصد NaCl زیاد است (شکل 2). رفتار تورم و جمعشدگی آبژلهای نقرهپوش به شدت تحت تاثیر مشخصات محلول خارجی مانند ظرفیت بار و غلظت نمک است. حداکثر مقدار جذب آب توسط SAP نقره پوش 190 گرم بر گرم برای آب مقطر، 161 گرم بر گرم برای آب شیرین و 119 گرم بر گرم برای آب شور در اولین چرخه آبدار شدن است (شکل 2). بنابراین، جذب آب توسط آبژلهای نقرهپوش در آب مقطر در مقایسه با آب شیرین و آب شور، سریعتر یافت شد و حداکثر جذب در آب مقطر، آب شیرین و آب شور به ترتیب 25، 68 و 92 ساعت بهدست آمد. تورم بسپار در مورد آب شور به دلیل اختلاف فشار اسمزی کمتر است. افزايش فشار اسمزي محلول خارجي و غلظت محلول NaCl در سال 2014، برای نانوچندسازه ای بررسی شد و گزارش شد که آهنگ تورم هميشه به مدت زمان مشخص شده از طریق سازوکار نفوذ بستگي دارد. این منجر به کاهش اختلاف فشار اسمزی بین داخل و خارج ابرجاذب میشود، که باعث کاهش آهنگ تورم و ظرفیت تورم میشود. در تحقیقی، آبژلهای تهیه شده از مخلوط N، N-متیلن بیس آکریلآمید، نمکهای Na و K از اسید اکریلیک بررسی شد و گزارش شد حداکثر جذب آب در آب مقطر 505 گرم بر گرم و در آب شیرین 212 گرم بر گرم و در آب شور 140 گرم بر گرم در اولین چرخه آبدار شدن بود.
برگردان: دکتر فاطمه خودکار
(ادامه دارد …)
متن کامل این مقاله را در شماره 191ام ماهنامه بسپار که در نیمه تیرماه منتشر شده است بخوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکارخانم ارشاد .تماس بگیرید. امکان اشتراک آنلاین بر روی صفحه اصلی همین سایت وجود دارد.