نشانه های اولیه کمبود نیروی انسانی در صنعت نفت

بسپار/ایران پلیمر مهاجرت نیروهای انسانی متخصص به خارج از کشور به مرحله هشدارآمیزی رسیده است. آن‌طور که رئیس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران می‌گوید، جذب نیروهای انسانی کشور از سطح نخبه‌ها و متخصصان گذشته و اکنون به کارگران رسیده است. احسان ثقفی می‌گوید در بازدیدهای ادواری که اخیرا از شرکت‌های سازنده داشتم، به‌اتفاق همه شرکت‌ها مشکل جذب و نگهداشت نیروی انسانی را مطرح می‌کنند.

وضعیت تولید و کسب وکار سازندگان تجهیزات نفتی در شرایط کلان اقتصادی کنونی چگونه است؟

وضعیت تولید و کسب‌و‌کار سازندگان تجهیزات نفت هم مثل سایر فعالان صنعتگر و حتی فراتر از آن، مانند سایر فعالان اقتصادی، در فضای مبهمی قرار دارد. با توجه به ابهامات موجود و نقاط کور فضای کسب‌وکار، تصمیم‌گیری‌ها بسیار سخت شده و عملا می‌شود گفت که تصمیمی برای توسعه گرفته نمی‌شود یا به‌عبارتی امور توسعه‌ای تقریبا متوقف شده است. اما به‌طور ویژه باید تاکید کنم خود صنعتگران با توجه به عرقی که به کشور و علاقه‌ای که به صنعت دارند و همین‌طور با توجه به تکلیفی که برای خود قائل هستند، کماکان به‌رغم سختی‌ها به کار خود ادامه می‌‌دهند. چنانچه باید اشاره کنم، شرایط سخت کنونی وضعیت جدیدی نیست و سال‌هاست که صنعتگران دست به گریبان آن هستند و گاهی وقت‌ها این فشارها در فراز و گاهی وقت‌ها هم در فرود است، اما در مجموع تا این لحظه طاقت آورده‌اند و مصمم هستند که ادامه بدهند؛ با‌این‌حال اینکه تا چه زمانی ادامه کار با این شرایط تداوم داشته باشد موضوعی مبهم است. در کل من به آینده صنعت و آینده اقتصاد در بازه زمانی میان‌مدت خوشبین هستم و شاید هم رخدادهای خوب در کوتاه‌مدت هم دور از تصور نباشد.

چه چالش‌ها و دست‌اندازهایی وجود دارد که موجب این سختی‌ها شده است؟

واقعیت این است که چالشی تا به حال حل نشده و تنها شکل مسائل عوض شده است. به‌عنوان نمونه چالش‌هایی که سازندگان با سازمان تامین اجتماعی داشتند هیچ‌کدام رفع نشده؛ تنها گاهی وقت‌ها فشار کمتر شده و گاهی وقت‌ها در شرایطی که سازمان دچار مشکل مالی شده این فشار بیشتر شده است. شاید یکی از بسترهای این نوسان‌ها آیین‌نامه‌ها و قوانین دو‌پهلویی باشد که اصولا تفسیر به رای می‌شود. بنابراین یکی از موارد آزاردهنده سازمان تامین اجتماعی و بسته‌های بیمه‌ای و امثالهم است. در کنار این موضوع، مشکلاتی هم از سوی بانک‌ها و سازمان امور مالیاتی تحمیل می‌شود که هیچ کدام رفع نشده بلکه شکل آن عوض شده است و کماکان هم ادامه دارد.

چالش‌های جدیدی هم مثل کسری انرژی در بحث برق و گاز در تابستان و زمستان به وجود آمده است. بنگاه تولیدی مجبور است پول کارگر خود را پرداخت کند در‌حالی‌که هزینه سربار همچنان سر جای خود باقی است. در کنار اینها، به دلیل نوسان قطعی برق تولیدش متوقف می‌شود. من در بازدیدی که اخیرا از چند کارخانه داشتم مشاهده کردم که ژنراتورهای گاز را در کنار واحدهای خود قرار داده‌اند تا در زمان‌های قطعی از آن استفاده کنند. حال سوال این است: آیا با چنین شرایطی می‌توانند تولید خود را وسعت دهند؟ ضرر و زیان این واحدهای تولیدی را که از ناحیه کمبود برق و کسری انرژی ضربه می‌خوردند چه کسی باید جبران کند؟ هیچ‌کسی متعهد نیست؛ حتی اگر تعهد قانونی هم باشد کسی جوابگو و پاسخگو نیست. بر همین اساس انتظار داشتیم در سالی که مزین به نام رونق تولید شده، موانع یادشده حذف می‌شد، اما این اتفاق نیفتاده است. دلایل آن را حتما دولتمردان بهتر از من می‌دانند. آنچه باعث نگرانی است این است که کسری برق و گاز و امثالهم در سال بعد کمتر نخواهد شد که هیچ، بیشتر هم خواهد شد؛ چون هیچ برنامه‌ای برای احداث نیروگاه جدید یا بازسازی نیروگاه‌های موجود و همین‌طور رفع مسائل گازی کشور وجود ندارد. امیدواریم که سریع‌تر دولت محترم تدبیری در این راستا بیندیشد.

 مسائل مربوط به جذب و نگهداشت نیروهای انسانی متخصص تا چه اندازه جدی است؟

تصور بنده این است که در سال‌های آتی شاهد بحران جدی در این خصوص خواهیم بود. در ابتدا نیروهای نخبه را جذب می‌کردند، بعد نوبت به نیروهای متخصص و متعاقبا به جذب کارشناسان رسید. اکنون هم مشاهده می‌کنیم که این روند به سطح کارگران رسیده است. این واقعیتی است که وجود دارد و ما دچار کمبود نیروی انسانی هستیم. در بازدیدهای ادواری که اخیرا از شرکت‌های سازنده داشتم، به‌اتفاق همه شرکت‌ها مشکل جذب و نگهداشت نیروی انسانی را مطرح کردند. به‌هر‌حال هزینه‌های تامین زندگی بالاست؛ از طرف دیگر درآمدهای سازنده‌ها پایین است. الان بحث نیروی انسانی نیست، بلکه می‌توان از عبارت مهم‌تر و دقیق‌تری بهره برد که همان بحث سرمایه انسانی است. ما این سرمایه را هم کم‌کم داریم از دست می‌دهیم.

تعامل سازندگان با حوزه کارفرمایی چگونه است؟

همان‌گونه که مطرح شد ما حوزه‌ها و کارفرماهای مختلفی داریم و تعاملات هم با آنها متفاوت است. برخی از کارفرماها واقعا خیلی خوش‌قول و متعهد به قراردادهای خود هستند و برای پیشبرد پروژه نقدینگی سازنده‌ها را شارژ می‌کنند. در مقابل برخی بدقول هستند و بنگاه‌ها را دچار مشکل می‌کنند. به‌هر‌حال صحبت بر سر گردش مالی یک زنجیره است و اگر پرداخت به‌موقع انجام نگیرد یک زنجیره را دچار مشکل می‌کند. به طور خلاصه سازنده‌ها اهل تعامل هستند و حوزه‌های کارفرمایی هم همه یک‌شکل نیستند؛ بعضی‌ها بسیار عالی و حامی و کمک‌کننده و بعضی‌ها هم به دلایل مختلف بدقول هستند. امیدواریم که رویه واحد و مطلوبی در این موضوع حکم‌فرما شود.

در حوزه بومی‌سازی تجهیزات طی یک سال اخیر چه دستاوردهایی وجود داشته است؟

ساخت تجهیزات مختلف از سطوح پایه تا تجهیزات فوق‌تخصصی را در نظر بگیریم، همه اینها تولیدات جدید داشته‌اند. شاید در سال‌های گذشته تا اواخر دهه ۹۰ سرعت نوآوری و ساخت تجهیزات جدید زیاد بود، اما هر چقدر به سمت های‌تک شدن و محصولات و تجهیزات پیچیده‌تر پیش می‌رویم طبیعتا سرعت کم می‌شود، اما می‌توانم بگویم که نسبت به سال گذشته رشد مختصری را تجربه کرده‌ایم. به‌هر‌حال در حوزه تجهیزات ساخت بار اول اتفاقاتی افتاده که بعضا هم در ساخت تجهیزات های‌تک بوده است و این روند با سرعتی کمتر از گذشته تداوم داشته است. در این اتفاق چند پارامتر مختلف دخیل بوده‌اند؛ یک عامل تعریف پروژه و ارجاع کار است و عامل دیگر به نقدینگی و در واقع تزریق وجه لازم برمی‌گردد. وجوه دیگر موضوع هم اعتماد و ساختار تاریخی تولید تکنولوژی‌هاست (طبیعتا هر چقدر به مرزهای تکنولوژی نزدیک می‌شویم سرعت تولید فناوری‌های نو میل به کاهش می‌کند). اگر مثلث درخواست و تعریف پروژه و تامین مالی و اعتماد تکمیل شود، طبیعتا سرعت افزایش پیدا می‌کند. اما به طور کل اشاره کنم، امسال نسبت به سال گذشته شاید در حد یک تا دو درصد در خصوص تجهیزات پیشرفت کردیم.

می‌توان آماری در خصوص میزان صرفه‌جویی ارزی از محل این تجهیزات داد؟

طبیعتا هرچقدر بتوانیم تجهیزات بیشتری بسازیم و وابستگی کمتری پیدا کنیم، صرفه‌جویی ارزی هم بیشتر می‌شود. البته منظور این نیست که از بحث ارز و واردات بی‌نیاز شویم، به‌هرحال در پاره‌ای از موارد باید تجهیزات جانبی و همچنین مواد اولیه وارد کنیم و اصلا به‌صرفه نیست آنها را در داخل تولید کنیم. لذا واردات هیچ زمانی به صفر نمی‌رسد اما می‌تواند به حداقل میل کند. این امر نه‌تنها موجب صرفه‌جویی ارزی می‌شود بلکه می‌تواند به صادرات محصولات و ارزآوری ختم شود. به‌هر‌حال تعدادی از سازنده‌ها در حال صادرات تجهیزات خود هستند و ارزآوری دارند. هر چقدر که تولید محصولات خود را توسعه دهیم و به‌اصطلاح تنوع و مقدار تجهیزات موردنیازرا بالاتر ببریم، طبعا حوزه بازار به خارج از کشور توسعه پیدا می‌کند. اکنون ما در حوزه‌های فرامرزی هم ارزآوری داریم و تداوم رشد این موفقیت به حمایت‌های منطقی و ایجاد شرایط بهینه و مطلوب برای صنعتگران بستگی دارد.

 

دنیای اقتصاد