اخبار

پلاستیک­ها در خدمت سلامت/ در بحران کرونا، پلاستیک­ ها چگونه به حفظ سلامت و جان بشر کمک می­ کنند؟

بسپار/ ایران پلیمر این روزها در دنیا همه چیز تحت تأثیر حضور سنگین ویروس کرونای کووید 19 قرار گرفته است. بسیاری از مردم جهان در قرنطینه عمومی به سر می­برند، بخش عمده­ای از صنایع و کسب و کارها تعطیل یا نیمه ­تعطیل شده ­اند، مشاغل فراوانی از دست رفته یا در خطر قرار گرفته ­­اند و سایه سنگین رکود بی ­سابقه بر سر اقتصاد جهانی  سنگینی می­کند. همه دولت­ها و منابع جهان برای مقابله با 5 گرم ویروسی که در سراسر دنیا پخش شده و تا لحظه نگارش این مقاله بیش از 3 میلیون نفر را بیمار و جان بیش از 200 هزار نفر را گرفته، بسیج شده­اند. کرونا با بی­رحمی بسیاری از غفلت­های گذشته، ضعف سیستم­های اقتصادی و اجتماعی و ناکارآمدی دولت­ها و سیاستمداران را به ما نشان داده است. بیراه نیست اگر این روزها را عصر کرونا بنامیم. چرا که اثر اتفاقات این دوره تا ابد باقی خواهد ماند. از همین حالا متفکران، آینده نگاران و متخصصان در زمینه ­های مختلف شروع به پیش­بینی جهان پس از کرونا کرده­اند که بسیاری از آنها شبیه فیلم­های علمی تخیلی، عجیب به نظر می­رسد. اگر درس بگیریم و خود را برای بحران­ها و بلایای احتمالی آینده آماده کنیم، جهان پس از کرونا جهانی بهتر برای زندگی خواهد بود.

در عصر کرونا بسیاری از واقعیت­ها خود را به تخیلات و اندیشه­های خام تحمیل کرده است. دنیای بدون پلاستیک یکی از شعارهای ناپخته ­ای است که به طور روزافزون توسط برخی فعالان محیط زیست ترویج می­شود. درباره این مساله به تفصیل در شماره گذشته مجله بسپار صحبت کردم و باز هم تأکید می­کنم کسی منکر اثرات مخرب پسماند پلاستیک­ها نیست. اما کرونا نشان داد بدون حضور پلاستیک­ها نه تنها زندگی بشر قابل تصور نیست، بلکه حوزه ­هایی مثل درمان، بهداشت عمومی و کنترل بحران­های جهانی نیز در غیاب آنها به شدت به مخاطره خواهد افتاد. در این مقاله جایگاه پلاستیک­ها در زمینه بهداشت و درمان معرفی شده و نقش پررنگ آنها در خط مقدم مقابله با بحران کرونا بیان می­شود.

 

1  پلاستیک­ها در خدمت سلامت

انسان از هزاران سال پیش برای درمان بیماری­ها از ابزارهای مختلفی سود برده است. ماده اصلی برای ساخت این ابزارها فلزات بوده ­اند که در کاربردهای گسترده­ای مانند ساخت ابزار جراحی و کاشتنی ­های دندانی به کار گرفته می­شدند. تا اواسط قرن بیستم، نسبت مرگ و میر بیماران پس از جراحی به دلیل ناتوانی در کنترل عفونت رقم قابل ملاحظه­ ای بود. نیاز سیستم­های بهداشتی و درمانی به وسایل پزشکی کارآمدتر و پیچیده­تر، یکی از عوامل محرکه پژوهش در زمینه مواد جدید بوده است. سرامیک­ها در دهه 1930 میلادی معرفی شده و بلافاصله در کاربردهای مختلفی همچون کاشتنی­های دندانی و ارتوپدی به کار گرفته شدند. شیشه هم برای جایگزینی استخوان و همچنین ساخت لوله­ها و ظروف مختلف پزشکی جای خود را در این زمینه باز کرد. با وجود پژوهش­های پراکنده در زمینه به ­کارگیری پلاستیک­ها در کاربردهای پزشکی از اوایل قرن نوزدهم میلادی، استفاده از این مواد از اواسط قرن بیستم و در پی تولید صنعتی آنها آغاز شد. بسپارها از آن زمان بهداشت و درمان را کاملا متحول کرده­اند، به طوری که دیگر پزشکی بدون آنها قابل تصور نخواهد بود.

امروزه پلاستیک­ها در صنعت سلامت نقش بسیار پررنگی دارند. رمز موفقیت بسپارها در این حوزه، ترکیب منحصر به فرد، متنوع و قابل تنظیم ویژگی­های فیزیکی، مکانیکی و شیمیایی آنها و امکان تولید قطعات و ساختارهایی با هر نوع شکل و پیچیدگی است. همچنین توسعه مواد و محصولات پیشرفته پلیمری همچون بسپارهای دارای حافظه شکلی، پلیمرهای حساس به محرک­هایی مانند دما و pH، هیدروژل­ها، سامانه­ های متنوع دارورسانی، غشاها، بسپارهای زیست تخریب پذیر و موارد فراوان دیگری از این دست، بسیاری از ناممکن­ها را دست­ یافتنی کرده است.

کاشتنی­های جراحی، نخ­های جراحی، داربست­های قابل جذب، انواع لوله ­ها در کاربردهای متنوع تشخیصی و درمانی، بسته ­بندی­های استریل سدگر در مقابل گازها و مایعات، تنها بخشی از کاربردهای پلاستیک­ها در پزشکی و سلامت است. در ادامه خواهیم دید چگونه بهداشت و درمان به کمک بسپارها متحول شده است.

 

1-1 وسایل پزشکی

یکی از جذاب­ترین ویژگی­های پلاستیک­ها برای طراحان وسایل پزشکی، انعطاف­پذیری آنها است. شیشه، سرامیک­ها و فلزات همگی موادی با استحکام بالا هستند، اما هیچ یک منعطف نیستند. در مقابل، پلاستیک­ها را می­توان به شکل­های متنوع مثل فیلم، الیاف، لوله و قطعات قالب­گیری شده با هر ساختار و پیچیدگی درآورده و از آنها برای ساخت انواع ابزارهای جراحی، وسایل حفاظت فردی، تجهیزات آزمایشگاهی و درمانی، بسته­بندی­های استریل و هزاران کاربرد مختلف دیگر استفاده کرد.

ویژگی مهم دیگر پلاستیک­ها، مقاومت خوب آنها در مقابل مواد شیمیایی و بیوشیمیایی است. با انتخاب دقیق فرآیند تولید و ماده مناسب، می­توان وسایل پزشکی پلاستیکی با مقاومت عالی در برابر اسیدها، بازها، چربی­ها، الکل و دیگر مواد شیمیایی تولید کرد که به افزایش ایمنی بیماران و کادر پزشکی منجر می­شود.

شاید بزرگ­ترین عامل رواج گسترده پلاستیک­ها در ساخت تجهیزات پزشکی، نیاز به وسایل استریل و یک بار مصرف بوده است. یکی از پیچیده­ترین چالش­های پزشکی، جلوگیری از گسترش بیماری­ها است. پیش از میانه قرن بیستم، وسایل پزشکی فلزی، شیشه ­ای یا سرامیکی بوده و چندین بار استفاده می­شدند. از زمان معرفی وسایل پلاستیکی یک بار مصرف در دهه 1960 میلادی، خطر انتقال بیماری به شدت کاهش یافته و بیمارستان­ها به مکانی امن­تر برای کارکنان و مراجعین تبدیل شده است. در سال­های بعد گسترش بیماری­های عفونی در سراسر جهان، توسعه بهداشت عمومی در کشورهای در حال توسعه، افزایش نسبت سالمندان در جمعیت جهان و کاهش زمان بستری شدن در بیمارستان و تمایل به سپری کردن دوران نقاهت در خانه، به گسترش استفاده از پلاستیک­ها در حوزه سلامت کمک کرد.

در کنار این عوامل، فناوری سترون­سازی (Sterilization) به سرعت متحول شده است. فناوری­های سنتی همچون استفاده از اتیلن اکسید، بخار و گرما (اتوکلاو) برای فلزات، شیشه و سرامیک مناسب بودند، اما برای استریل کردن وسایل پلاستیکی فناوری­های نوینی مثل تابش گاما توسعه یافته است. بنابراین وسایل پزشکی پلاستیکی به راحتی استریل، بسته­بندی، استفاده و دور انداخته می­شوند. آخرین نمونه از بحران­های بهداشتی، همه­گیری ویروس ابولا در غرب آفریقا، اهمیت دسترسی و استفاده آسان از تجهیزات استریل را به خوبی نمایان کرد.

ذکر همه کاربردهای پلاستیک­ها در ساخت وسایل پزشکی از حوصله این مقاله خارج است. بنابراین در اینجا تنها به ذکر چند مثال شاخص بسنده می­کنیم.

پلی(وینیل کلرید) حدود 40% مصرف پلاستیک­ها در ساخت وسایل پزشکی را به خود اختصاص داده است. مهم­ترین کاربردهای این پلاستیک شامل انواع لوله­های پزشکی، مجموعه ظروف و قطعات تزریق سرم و دیالیز، کیسه­های خون و جمع­آوری مایعات بیولوژیکی، و دستکش­های جراحی و معاینه است. علاوه بر این از این ماده به طور روزافزونی در کاربردهای متنوع بیمارستانی مثل دیوارپوش­ها و کف­پوش­های بهداشتی استفاده می­شود. استفاده از پلی(وینیل کلرید) به دلیل برخی مشکلات ناشی از نرم­کننده­های متداول تا حدی زیر سوال رفته است. اما توسعه محصولات بر پایه نرم­کننده­های ایمن همچون بوتیریل تری­هگزیل سیترات، بسیاری از این مسائل را حل کرده است.

 

 

تالیف: دکتر مازیار خاکپور

 

(ادامه دارد…)

 

متن کامل این مقاله را در شماره 211 ماهنامه بسپار که در نیمه اردیبهشت ماه منتشر شده است، بخوانید. 

 

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق فیدیبو قابل دسترسی است.

 

 

 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا