جایزه نوبل برای کلیک شیمی و شیمی بیواورتوگونال ها

گروه ترجمه و تولید محتوا در بسپار/ ایران پلیمر جایزه نوبل شیمی 2022 به طور مشترک به کارولین آر برتوزی (Carolyn R. Bertozzi)، استاد دانشگاه استنفورد آمریکا؛ مورتن ملدال (Morten Meldal)، استاد دانشگاه کپنهاگ دانمارک و کارل بری شارپلس، از مؤسسه تحقیقاتی اسکریپس آمریکا اهدا شد. بری شارپلس و مورتن ملدال شالوده‌ای را برای شکل عملکردی شیمی – شیمی کلیک – که در آن بلوک‌های ساختمانی مولکولی به سرعت و کارآمد به هم می‌چسبند، توسعه داده اند. کارولین برتوزی هم شیمی کلیکی را به بعد جدیدی برد و شروع به استفاده از آن در موجودات زنده کرد.

شیمیدانان مدتهاست که به ساخت مولکولهای پیچیده‌تر تمایل  نشان می‌دهند. در تحقیقات دارویی، این اغلب شامل بازآفرینی مصنوعی مولکول‌های طبیعی با خواص دارویی است. این امر منجر به بسیاری از ساختارهای مولکولی تحسین برانگیز شده است، اما تولید آنها معمولا زمان بر و بسیار پرهزینه است.

جایزه شیمی امسال به مسائل پیچیده‌ای نمی‌پردازد، در عوض با آنچه آسان و ساده است کار می‌کند. یوهان اکویست، رئیس کمیته نوبل شیمی می‌گوید: مولکول‌های عملکردی را می‌توان حتی با در پیش گرفتن یک مسیر مستقیم ساخت.

بری شارپلس – که اکنون دومین جایزه نوبل شیمی خود را دریافت می‌کند – آغاز کننده این راه بوده است. در حدود سال 2000، او مفهوم شیمی کلیک را ابداع کرد، که شکلی از شیمی ساده و قابل اعتماد است که در آن واکنش‌ها به سرعت رخ می‌دهند و از محصولات جانبی ناخواسته اجتناب می‌شود.

اندکی پس از آن، مورتن ملدال و بری شارپلس – مستقل از یکدیگر – چیزی را ارائه کردند که اکنون گل سر سبد شیمی کلیک است.

کارولین برتوزی شیمی کلیکی را به سطح جدیدی برد و مفهوم بیواورتوگونال ها خلق شد.

این واکنش‌ها اکنون در سطح جهانی برای کاوش سلول‌ها و ردیابی فرآیندهای بیولوژیکی استفاده می‌شوند. محققان با استفاده از واکنش‌های متعامد زیستی، هدف‌گیری داروهای سرطانی را که اکنون در آزمایش‌های بالینی در حال آزمایش هستند، بهبود بخشیده‌اند.

شیمی کلیک و بیواورتوگونال، شیمی را وارد عصر کارکردگرایی کرده‌اند و این بزرگترین سود را برای بشریت به ارمغان می آورد.

کارولین آر. برتوزی، متولد 1966 در ایالات متحده آمریکا دارای مدرک PhD از دانشگاه بارکلی این کشور است. مورتن ملدال، متولد 1954 در دانمارک و دارای مدرک PhD از دانشگاه فنی دانمارک است که در حال حاضر در دانشگاه کپنهاگن این کشور مشغول به تدریس است. بری شارپلس متولد 1941 در فیلادلفیا ایالات متحده آمریکا مدرک PhD خود را در سال ۱۹۶۸ از دانشگاه استنفورد دریافت کرده است.