مقاله ای از دکتر عبدالرسول ارومیه ای/ میکروپلاستیک ها: علل، اثرات و کنترل
بسپار/ ایران پلیمر دنیا پر از چیزهای واقعاً کوچک است که تأثیرات واقعاً بزرگی دارند. از ریزتراشه‌های پرقدرت گرفته تا ویروس‌های کوچک، چیزهای کوچک میتوانند دنیای متفاوتی را ایجاد کنند. اما خیلی قبل از کووید COVID، یک بازیگر بد میکروسکوپی دیگر وجود داشت وآن ذرات ریز پلاستیکی است که میکروپلاستیک MP نامیده می شود.
میکروپلاستیک MP دقیقا چیست؟ این قطعات ریز پلاستیک از تجزیه مواد و ظروف پلاستیکی یکبار مصرف گرفته تا بطری های آب و قطعات پلاستیکی لوازم خانگی و اداری. میکروپلاستیکها درطبیعت در همه جا در گردشند، از هوایی که تنفس می‌کنیم، غبار شهری، آب و غذایی که می‌خوریم ، منسوجات پارچه ای، لوازم آرایشی، محصولات پاک کننده، باران، غذاهای دریایی، نمک خوراکی، زباله های شهری، لاستیک‌های خودرو و غیره. میکروپلاستیک ها به یک آلاینده زیست محیطی جهانی تبدیل شده اند، و یک نگرانی جدی جهانی برای امنیت غذایی جهانی و سلامت و رفاه جامعه مدرن تهدید می کند. نگرانی های عمومی در مورد آلودگی میکروپلاستیک اطراف آنها نیز مطرح شد. از محیط های خشکی، از طریق محیط های آب شیرین، در نهایت به محیط های دریایی، مسیر اصلی حمل و نقل آلودگی میکروپلاستیک است. بنابراین بر حیات وحش و سلامتی انسان ها تأثیر می گذارند.
جای تعجب نیست که میکروپلاستیک ها در سراسر بدن انسان از جمله در خون، بزاق، کبد، کلیه ها و جفت شناسایی شده اند. محققان در حال بررسی نحوه ورود آنها به سایر اندام ها و بافت ها از ریه ها و دستگاه گوارش هستند.
طبق تعریف سازمان ملی اقیانوسی و جوی، اندازه رسمی میکروپلاستیک، یک قطعه پلاستیکی کمتر از پنج میلی متر است. این اندازه تقریباً به اندازه یک تکه برنج است، اما برخی از میکروپلاستیکها بسیار کوچکتر هستند، که به آنها اصطلاح «نانوپلاستیک‌ها» می نامند که فقط با میکروسکوپ‌های قدرتمند قابل مشاهده هستند.
فرق بین میکروپلاستیک ، ماکروپلاستیک ونانوپلاستیک چیست؟
ماکروپلاستیک ها معمولا پلیمرهای آلی با جرم ملکولی بالا هستند که زنجیره ای از اتم های کربن، با یا بدون اتصال اتم های اکسیژن، نیتروژن یا گوگرد تشکیل شده اند. اما اغلب حاوی مواد دیگری هستند. پلاستیک ها معمولاً سنتزی هستند و بیشتر از مواد پتروشیمی به دست می آیند. با این حال، تمرکز امروزی بر محیط زیست منجر به تعداد فزاینده‌ای از پلاستیک‌های مشتق‌شده از مواد تجدیدپذیر مانند پلی لاکتیک اسید از ذرت یا سلولزی‌ها از الیاف پنبه شده است.
پلاستیکها مانند مواد غذایی و کاغذ تجزیه نمی شود. در عوض، به قطعات کوچکتر و ریزتر تجزیه می شود. هنگامی که این قطعات به زیر پنج میلی متر کوچک می شوند – به اندازه عرض یک گیره کاغذ کوچک – به چیزی تبدیل می شوند که به آن میکروپلاستیک می گویند. میکروپلاستیک‌های کوچکتر از یک میکرومتر به نانوپلاستیک‌ها معروف هستند، بیش از همه محققان را نگران می‌کنند زیرا میتوانند به سلول‌ها نفوذ کنند.
جای تعجب نیست که میکروپلاستیک ها در سراسر بدن انسان از جمله در خون، بزاق، کبد، کلیه ها و جفت شناسایی شده اند. محققان در حال بررسی نحوه ورود آنها به سایر اندام ها و بافت ها از ریه ها و دستگاه گوارش هستند.
انواع میکروپلاستیکها
دو دسته میکروپلاستیک وجود دارد: اولیه و ثانویه
- میکروپلاستیک‌های اولیه ذرات بسیار ریزی هستند که برای استفاده تجاری طراحی شده‌اند، مانند لوازم آرایشی و بهداشتی، و همچنین میکروالیافی که از لباس‌ها و سایر منسوجات مانند تورهای ماهیگیری می‌ریزند.
- میکروپلاستیک‌های ثانویه ذراتی هستند که از تجزیه اقلام پلاستیکی بزرگتر مانند بطری‌های آب به وجود می‌آیند. تجزیه میتواند در اثر قرار گرفتن قطعه در معرض عوامل محیطی، عمدتاً تابش خورشید و امواج اقیانوس ایجاد می‌شود.
از آنجایی که اجسام بزرگتر باقی مانده در محیط ممکن است به آرامی به قطعات کوچکتر تجزیه شوند، نظارت و مستندسازی طیف کامل آلودگی پلاستیکی و تکامل آن در طول زمان ضروری است.
چگونه میکروپلاستیک ها وارد محیط زیست ( آب ویا هر جای دیگر) می شوند
چرا پلاستیک به سادگی از بین نمی رود؟ چقدر طول می کشد تا پلاستیک در طبیعت تجزیه شود؟ حقیقت تاسف بار این است که بسیاری از آن اساساً برای فرآیندهای طبیعی غیرممکن است که به طور کامل شکسته شوند. بیشتر مواد پلاستیکی صدها سال طول می کشد تا تجزیه شوند. هنگامی که آنها تجزیه می شوند، فرآیند با پوسیدگی طبیعی که برای یک تکه چوب، پارچه یا مواد زیست تخریب پذیر دیگر اتفاق می افتد، متفاوت است.
در عوض، یک تکه پلاستیک به قطعات کوچکتر تبدیل می‌شود. یک ظرف بیرونی به ده ها، سپس صدها و سپس هزاران هزار قطعه تقسیم می شود. در تمام مدتی که این فرآیند اتفاق می افتد، قطعات میکروپلاستیک نیز مواد شیمیایی سمی خود را به منبع آب می ریزند.
زباله های رها شده در سواحل منبع رایج میکروپلاستیک ها هستند. نور خورشید و آب به راحتی پلاستیک ها را می شکنند و قطعات ریز پلاستیک می شکند و به داخل آب می روند. اما چه در ساحل باشد، چه در کنار جاده روستایی یا یک خیابان شهری، این واقعیت باقی می ماند که میکروپلاستیک در حال حاضر به منبع آب شما در راه است.
اثرات مضر میکروپلاستیک ها
دقیقاً چه چیزی باعث می شود میکروپلاستیک ها چنین تهدیدی برای محیط زیست ما باشند؟ اول، باید توجه داشته باشیم که دانشمندان هنوز به طور کامل تمام اثرات مضر بالقوه میکروپلاستیک ها را درک نکرده اند. اما با انجام تحقیقات بیشتر، واضح تر می شود که دلیل واقعی برای نگرانی وجود دارد. سازمان های نظارتی در بیشتر کشورهای جهان دنبال راهکارهای جهت کاهش میکروپلاستیکها در محیط زیست شده اند. البته فقط میکروپلاستیکها آلاینده نیستند، بلکه ذرات گرد و غبار، سموم دفع آفات، کودهای شیمیایی؛ دودکشها، انواع خودروها و فلزات سنگین وسمی در محیط (آب و هوا و…) آلاینده های زیست محیطی محسوب می شوند.
میکروپلاستیک ها فقط در اقیانوس گردش نمی کنند. آنها همچنین در هوایی که ما تنفس می کنیم، از جمله در گرد و غبار معمولی خانگی هستند. علم به تازگی این پدیده را کشف کرده است، بنابراین اثرات بالقوه درازمدت آن بر سلامت تقریباً کاملاً مطالعه نشده است. با گذشت زمان، میکروپلاستیک ها می توانند مواد شیمیایی را وارد منبع آب ما کنند. دانشمندان حتی در سفره های زیرزمینی عمیقی که بیشتر آب آشامیدنی ما را تامین می کند، آلودگی میکروپلاستیک پیدا کرده اند.
میکروپلاستیک ها همچنین می توانند مواد شیمیایی خاصی را که در محیط وجود دارند، به نام آلاینده های آلی پایدارجذب کنند. تکه های ریز پلاستیک این مواد شیمیایی را انباشته می کنند و ممکن است به پخش آنها در سراسر محیط کمک کنند.
تحقیقات و گزارشات گسترده ای درسالهای اخیر در خصوص خطرات آلاینده های میکروپلاستیکها در محیط زیست و تاثیر آنها بر سلامت جامعه ارائه نموده اند و سازمانهای مختلف بین المللی در این خصوص مقررات و راهکارهایی ارائه داده اند و لی بطور کلی در تمام جهان اجرایی نشده است.
خطرات و چالش ها میکروپلاستیک ها
اینکه آیا میکروپلاستیک ها تهدیدی برای سلامت انسان هستند یا نه، هنوز در مراحل اولیه است. مطالعات در کشت سلولی، حیات وحش دریایی و مدل‌های حیوانی نشان می‌دهد که میکروپلاستیکها میتوانند باعث آسیب اکسیداتیو، آسیب DNA و تغییرات در فعالیت ژن شوند که خطرات شناخته شده برای توسعه سرطان را به همراه دارد. میکروپلاستیک ها در شیر مادر و مکونیوم، اولین مدفوع نوزاد، یافت شده است. چند مطالعه روی موش ها اثرات تولید مثلی مانند کاهش تعداد و کیفیت اسپرم، زخم تخمدان و اختلالات متابولیک در فرزندان را نشان داده است. به نظر می رسد برخی از موجودات دریایی میکروپلاستیک های بیشتر و مواد مغذی کمتری می خورند که می تواند کل زنجیره غذایی را تحت تاثیر قرار دهد. در انسان، محققان به بیماری های ناشی از آلودگی هوای ذرات معلق که حاوی میکروپلاستیک هستند و قرار گرفتن در معرض گرد و غبار پلاستیک در محل کار اشاره می کنند.
سایر تهدیدات از مواد شیمیایی درون و روی ذرات میکروپلاستیک، از جمله اجزای پلاستیکی – مانند BPA ، فتالات‌ها و فلزات سنگین – ناشی میشوند که شناخته شده یا مشکوک به ایجاد اختلال در سیستم‌های عصبی، تولید مثلی و سایر سیستم‌ها هستند.
اگرچه تنوع میکروپلاستیک ها و دشواری تخمین انباشتگی در بافت های انسانی، شناسایی خطرات را چالش برانگیز می کند، یافته ها نشان دهنده میکروپلاستیک ها میتوانند باعث التهاب، مرگ سلولی، عارضه های ریه و کبد، تغییرات در میکروبیوم روده و تغییر متابولیسم لیپید و هورمون باشند.
شواهد نشان می‌دهد که میکروپلاستیکها قدرت تماس با سموم دیگر مانند کادمیوم را افزایش می‌دهند. دانشمندان به دنبال بررسی این هستند که آیا میکروپلاستیک ها می توانند باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک و سایر عوامل بیماری زا را روی سطوح خود و بدن ما حمل کنند یا خیر.
چگونه می توانم از ایجاد میکروپلاستیک جلوگیری کنم؟
حالا، اگر هزاره جدید یک چیز را به ما نشان داده است، این است که نمی‌توانیم راضی باشیم که خود را از خطر دور نگه داریم. در عوض، همه ما باید با هم کار کنیم و عادت های خود را در یک دایره متقابل تغییر دهیم. به همین دلیل است که ما نیز باید متعهد به تغییر الگوی مصرف در سطح جامعه باشیم تا در وهله اول از ایجاد میکروپلاستیک جلوگیری کنیم. قابل درک است که مردم می خواهند از آنها اجتناب کنند. چه باید بکنند.
- استفاده کمتری از محصولات پلاستیکی یکبار مصرف . دور انداختن آنها باعث افزایش ضایعات پلاستیکی درزبالهای شهری که به تدریح تولید میکروپلاستیک در محیط زیست ایجاد میکند.
- استفاده ونکهداری صحیح از انواع وسایل الکتریکی( تلفن همراه، لب تاب تلوزیون و..).، انواع لوازم آشپزخانه و لوازم خانگی که از آنها در منزل ، محیط کار و… که معمولا از مواد پلاستیکی ساخته شده اند. رعایت نکردن مسایل بهداشتی در استفاده از آنها باعث شروع ایجاد میکروپلاستیکها در دراز مدت می شود. میلیون‌ها پوند از این دستگاه‌های الکترونیکی ولوازم خانگی که هر ساله به محل‌های دفن زباله می‌روند نیز به مشکل زباله‌های پلاستیکی ما کمک می‌کنند،
- عدم استفاده از میکروویو برای گرم کردن غذاهایی که در ظروف پلاستیکی نگهداری میشوند چون امواج میکروویو باعث برهمکنش و تجزیه مواد شیمیایی و خارج شدن میکرو پلاستیک ها می شود. ورود این مواد شیمیایی داخل غذا باعث تغییر کیفیت آن و در نهایت به سلامتی وایمنی انسان را بخطر می اندازد.
- عدم قراردادن ظروف آب آشامیدنی و مواد غذای در معرض نور خورشید که این باعث تخریب و آزاد شدن میکروپلاستیکها و ورود آنها به آب و غذا شوند.
برای نجات دنیای خود از میکروپلاستیک ها، این به ما بستگی دارد که تغییرات طولانی مدت در تقاضای مصرف کننده ایجاد کنیم. با فرهنگ سازی و اصلاح الگوی مصرف و زمانی که افراد کمتری پلاستیک بخرند و افراد بیشتری کالاهای پایدار بخرند، بازار برای پاسخگویی به تقاضای مصرف کننده تنظیم می شود. به همین دلیل است که همه ما باید با هم متحد شویم تا از جامعه خود بخواهیم کاری در مورد تهدید میکروپلاستیک ها انجام دهد.
ناکفته نماند که تعدادی از مقالات و گزارشات منتشر یا ترجمه شده مطالب غیر واقعی و مغرضانه در خصوص ظروف پلاستیکی یکبار مصرف بیان نموده اند، حتی یکی از آنها مصاحبه اینجانب را دستکاری و مطالب را از قول بنده وارونه بیان داشته است که مدارک آن موجود است. درصورتیکه شرایط تولید، توزیع و مصرف آنها طبق مقررات بین المللی اتحادیه اروپاEU و یا سازمان غذا ودارو آمریکا FDA کنترل شود استفاده از آنها هیج مشکلی برای سلامتی انسان بوجود نمی آورد. در فصل آینده مقاله ای این خصوص بطور کامل ارائه خواهم داد انشالله.
دکتر عبدالرسول ارومیه ای/عضو هیات علمی پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران
رئیس هیات مدیره ومدیرعامل خاتم پلیمر .[email protected]
(ادامه دارد …)
متن کامل این مقاله را در شماره 263 ماهنامه بسپار که در نیمه شهریور 1403 منتشر شده است،
می خوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه و فیدیبو قابل دسترسی است.
