اختصاصی بسپار/ اهمیت ایمنی در محیط‌های کار صنعتی
بسپار/ ایران پلیمر در محیط‌های صنعتی با وجود ماشین آلات و ابزار فروان غالباً کارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند. با پیشرفت فن‌آوری و افزایش کاربرد ماشین‌ها در تولید نیز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در این گونه محیط‌ها فزونی می‌گیرد. ایمنی، علمی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می‌شتابد و همواه در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام بر می‌دارد. ایمنی، امروزه در جهان به خصوص در کشورهای صنعتی جای پای واقعی خود را پیدا کرده است و به عنوان امری ضروری ایفای نقش می‌نماید.
امروزه مدیران صنایع دریافته‌اند که برای ارتقا بهره‌وری و حتی برای انتقال و توسعه تکنولوژی تنها راه قابل توجه و مهم، توجه به ایمنی می‌باشد و حتی بسیاری از مدیران کشورهای پیشرفته ایمنی را به صورت یک سرمایه گذاری با سود برگشتی زیاد چه از نظر اقتصادی و چه از نظر انسانی می‌بینند و این گونه با آن برخورد می‌کنند. حوادث بسیار هزینه‌زا می‌باشند هزینه‌هایی که به روشنی دیده می‌شوند شامل خسارات وارده به تجهیزات و محصول، بیکاری در زمان تغییرات، زمان بررسی، هزینه آموزشی جانشین‌ها و … است. از این جهت است که مدیران کارخانه‌ها برای جلوگیری از هدر رفتن سرمایه در اندیشه ایجاد برنامه و سیستم‌های ایمنی در کارخانه‌های خود هستند.
مزایای رعایت ایمنی شامل؛ افزایش روحیه، کاهش فشار کار، کاهش حوادث، کاهش صدمات وارده، افزایش سطح رفاه و سلامتی، ارتقا کیفیت محصول و بهره‌وری، کاهش مخارج درمانی و افزایش کارآیی می‌باشد.
به منظور پیشگیری حوادث ناشی از کار و تأمین ایمنی بیشتر و نظارت بر حفاظت و بهداشت کارگران معمولاً تشکیلاتی برای ایمنی و حفاظت به نام بخش ایمنی صنعتی در کارگاه‌ها و کارخانجات بوجود می‌آید. در واقع ایمنی صنعتی به مجموعه اقدامات و فرایندهایی اطلاق می‌شود که به منظور حفظ سلامت و ایمنی کارکنان، تجهیزات و محیط کار در صنایع و محیط‌های صنعتی انجام می‌شود. ایمنی صنعتی برگرفته از واژه 3 حرفی HSE می‌باشد که حرف H ابتدای کلمه Health به معنای سلامتی، حرف S ابتدای کلمه Safety به معنای ایمنی و حرف E ابتدای کلمه Environment به معنای محیط‌زیست می‌باشد. به همین دلیل است که دانش HSE را با نام دانش سلامتی، ایمنی و محیط‌زیست یا به اختصار، ایمنی صنعتی می‌شناسیم.
ایمنی صنعتی موضوعات زیر را پوشش می‌دهد:
• ایمنی عمومی: برای همه صنایع یکسان است.
• ایمنی خاص: باتوجه به شرایط محیط کار تعیین می‌شود. مثلا در کارخانه‌های رنگ و رزین ایمنی براساس تجهیزات تولیدی دستورالعمل منحصربه‌فردی دارد.
• ایمنی مواد: شامل ایمنی برای کار کردن با مواد شیمیایی یا معدنی خاص می‌شود.
• ایمنی آتش
• ایمنی الکتریکی
• ایمنی ساختمان، سازه، تاسیسات موقت و انبار داری
• ایمنی محیط زیست
هر کدام از موضوعات ایمنی صنعتی دستورالعمل مخصوص دارند و براساس نوع و محیط انجام کار لازم‌الاجرا هستند.
به عنوان مثال در صنعت پلاستیک، رنگ و رزین مواد شیمیایی بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد که آشنایی با ایمنی مواد شیمیایی از اهمیت بسزایی برخودار است.
ایمنی مواد شیمیایی را از چند جهت می توان بررسی کرد:
- مفاهیم اولیه ایمنی شیمیایی
- نگهداری مواد شیمیایی
- استفاده از مواد شیمیایی
- دفع مواد شیمیایی
- تجهیزات حفاظت فردی
هر ماده، شرایط نگهداری مخصوص به خود را دارد. اگر قطعه یا به طور کلی ماده‌ای در شرایط مخصوص به خود نگهداری نشود، آسیب می‌بیند و این آسیب ممکن است به چشم نیاید. اگر ماده‌ای در محدوده دمایی مناسبی نگهداری نشود، خواص خود را از دست داده و نمی تواند انتظارات خواسته شده را برآورده سازد. بنابراین موضوع نگهداری صحیح مواد، هم در علم نگهداری و هم در دانش HSE کاربرد دارد. نگهداری مواد شیمیایی در دانش HSE از نظر ایمنی نیز اهمیت دارد. بسياري از حلالها، رزين‌ها و افزودني‌ها و همچنين محصولات صنايع رنگ و رزين، چنانچه به طور صحيح حمل و يا ذخيره نشوند، امكان بروز آتش‌سوزي را به شدت افزايش مي‌دهند. اين گروه حلالها نسبت به ساير مواد خطر بيشتري دارند. خطر اصلي حلالها قابليت اشتعال آنهاست، اگرچه برخي از آنها سمي نيز هستند. اكثر حلالها و برخي از رزين‌ها در زمره مواد با قابليت اشتعال بالا دسته‌بندي مي‌گردند كه در اثر جرقه و يا هواي داغ باعث بروز آتش‌سوزي مي‌گردند. قابليت اشتعال حلالها با نقطه اشتعال (Flash Point) آنها مشخص مي‌گردد. نقطه اشتعال حداقل دمایي است كه در آن بخشي از حلال تبخير شده و بر روي سطح مايع محيط اشتغال‌زا ايجاد مي‌‌كند.
حلالها بر اساس نقطه اشتعال داراي دو حد زير هستند :
حد پايين اشتعال (Lower Flammable Limit)(LFL)
معادل با درصدي از حجم يك ماده است كه با يك حجم هوا مخلوط شده و اين مخلوط ضعيف‌تر از آن باشد كه مشتعل شود.
حدبالاي اشتعال (Upper Flammable Limit)(UFL)
درصدي از حجم يك ماده است كه با يك حجم هوا مخلوط شده و مخلوط غني‌تر از آن است كه مشتعل شود.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي حلالها، دماي خود اشتعالي يا اشتعال خودبه‌خود (Autoignition Temp) است و آن حداقل دمایي است كه يك ماده تحت شرايط متفاوتي بصورت خودبه‌خود و بدون هيچ منبع حرارتي مشتعل مي‌شود.
ويژگي ديگر حلالها كه در توليد و حمل مشكل‌آفرين است، قابليت توليد و هدايت الكتريسيته ساكن است. حتي حلال‌هايي مانند تولوئن و زايلن با قابليت هدايت الكتريكي كم، در حين حمل الكتريسيته ذخيره مي‌نمايند و اين ذخيره در دستگاه‌هاي توليد مانند مخلوط‌كن، فيلتر، لوله‌ها و پمپ‌ها و دستگاه‌هاي پاشش تاثير نامطلوب مي‌گذارد. براي جلوگيري از ذخيره الكتريسيته ساكن در حلالها، ساده‌ترين روش استفاده از سيم اتصال به زمين در مخازن و تانكرهاي حمل و ذخيره‌سازي آنهاست. به‌جز حلالها، برخي ديگر از مواد اوليه مصرفي در صنايع رنگ و رزين نيز آتشگير هستند. به ويژه موادي كه در ساخت رزين‌ها مصرف مي‌شوند. لازم به ذكر است كه مواد پودري نيز در حين حمل الكتريسيته ساكن ذخيره مي‌كنند و لذا غبار برخي از آنها در مجاورت اكسيژن هوا قابليت انفجار دارد.
گروهي از مواد اوليه مصرفي در ساخت رزين‌ها داراي خواص اكسایشی و انفجاري هستند، اين مواد مي‌توانند به صورت جامد، مايع يا خميري شكل باشند و در واكنشي گرمازا توليد گاز كرده و اين گاز در گرما منفجر شده و يا توليد شعله مي‌نمايد.
اگرچه خطر آتش‌سوزي و انفجار، يك خطر جدي در محيط كارخانه است ولي اثرات سو كه مواد شيميايي براي سلامتي افراد ايجاد مي‌كنند را نبايد ناديده گرفت. در صنايع رنگ، در طي عمليات ساخت رنگ، رنگ‌آميزي و يا پخت رنگ، افراد در معرض بخارات، غبار، ذرات جامد پودر و الياف موجود در فضاي واحد قرار مي‌گيرند كه بر سلامتي آنها اثر مخرب دارد. اين غبارات از طريق تنفس و جذب پوست و چشم وارد بدن شده و چنانچه از تراكم اين مواد در محيط كار جلوگيري نشود در كوتاه مدت و يا بلندمدت باعث بيماري مي‌گردد. براي جلوگيري از آلودگي محيط كار در واحدهاي رنگ و رزين ضروري است كه با «حد آستانه» هريك از اين مواد آشنا باشيم تا بتوانيم مقدار آن را در محيط كار در حد مناسب و غيرمضر كنترل كنيم.
پس آشنایی با شرایط نگهداری، حمل و نقل و کار با مواد شیمیایی بسیار مهم بوده که برای این آشنایی نیاز به برگه اطلاعات ايمني Safety Data Sheet مواد است.
تدوین: مهندس گلرخ فرد ذوالفقاری
متن کامل این گزارش را می توانید در شماره 259 ماهنامه بسپار که در نیمه اردیبهشت ماه منتشر شده است، بخوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه و فیدیبو قابل دسترسی است.
