اختصاصی بسپار/ گفت و گو با ابوعلی گلزاری، گفت و گوی بسپار با ابوعلی گلزاری، دکترای مهندسی محیط زیست و مدرس دانشگاه تهران: در برخی کشورها، بیش از 60% از پسماندهای پلاستیکی بازیافت می‌شوند

بسپار/ایران پلیمر دکتر ابوعلی گلزاری دوره کارشناسی ارشد، دکتری و پسادکتری خود را به ترتیب در رشته مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف و‌ مهندسی محیط زیست-مواد زائد جامد دانشگاه تهران گذرانده است. وی همچنین محقق در زمینه تولید انرژی از پسماندها در دانشگاه صنعتی توکیو ژاپن و شرکت تکنولوژیهای زیست توده هلند بود. بسیاری از فعالیتهای او چه در تحقیقات، چه تألیفات متوجه مدیریت پسماند بوده است. گلزاری همچنین عضو و مشاور در کارگروه محیط زیست کرسی سلامت اجتماعی یونسکو، کمیته فنی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، کارگروه ملی مدیریت پسماند سازمان محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه و مرکز پژوهشهای مجلس و پژوهشگاه نیرو است. وی همچنین عضو شورای راهبردی پژوهش و فناوری سازمان محیط زیست است.

بسپار- آقای دکتر اقتصاد چرخشی دقیقاً چه معنایی دارد؟
دکتر گلزاری: اقتصاد چرخشی (Circular Economy) یک مدل پیشرفته مدیریت منابع است که بر اصل حذف ضایعات و استفاده بهینه و مداوم از منابع تمرکز دارد. در این مدل، محصولات و مواد پس از اتمام دوره عمر خود، به جای اینکه دفن شوند، دوباره به فرآیندهای تولید بازگردانده می‌شوند. این رویکرد به معنای ایجاد یک چرخه بسته‌شده است که در آن هیچ چیز از بین نمی‌رود و تمام منابع به صورت مداوم در چرخه اقتصادی قرار دارند.
هدف اصلی اقتصاد چرخشی شامل سه عناصر کلیدی است:
1. به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی: این مدل تأکید می‌کند که منابع طبیعی به صورت مستقیم و بدون ایجاد ضایعات مصرف نشوند. به جای استفاده یک‌باره از منابع، آن‌ها به صورت مداوم در چرخه‌های مختلف تولید و مصرف دوباره استفاده می‌شوند.
2. کاهش آلودگی و تولید ضایعات: اقتصاد چرخشی به دنبال کاهش آلودگی محیط زیست است. با طراحی محصولات قابل بازیافت و بازسازی، ضایعات به عنوان منبع جدید در نظر گرفته می‌شوند و به جای اینکه به دورریز تبدیل شوند، دوباره به فرآیندهای تولید بازگردانده می‌شوند.
3. ایجاد ارزش اقتصادی و اجتماعی بیشتر: این مدل نه تنها به حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند، بلکه فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای جوامع فراهم می‌کند. ایجاد بازارهای جدید، افزایش کارآفرینی، و توسعه صنایع مرتبط با بازیافت و تجدید چرخه عمر از دیگر مزایای اقتصاد چرخشی است.
اقتصاد چرخشی با اقتصاد خطی که شامل “استخراج – تولید – مصرف – دفن” است، متفاوت است. در اقتصاد خطی، منابع طبیعی استخراج می‌شوند، به محصولات تبدیل می‌شوند، مصرف می‌شوند و سپس به صورت زباله دفن می‌شوند. این مدل باعث ایجاد فشار بر منابع طبیعی، تولید ضایعات زیاد، و آلودگی محیط زیست می‌شود.
در مقابل، اقتصاد چرخشی بر اساس اصول طراحی محصولات قابل بازیافت، بازسازی یا تجدید چرخه عمر عمل می‌کند. این به معنای آن است که محصولات طراحی می‌شوند تا در انتهای دوره عمر خود، به جای اینکه به زباله تبدیل شوند، می‌توانند دوباره به عنوان مواد اولیه یا محصولات جدید استفاده شوند. به عبارت دیگر، اقتصاد چرخشی به دنبال ایجاد یک سیستم پایدار است که هم منابع طبیعی را حفظ می‌کند و هم نیازهای اقتصادی و اجتماعی جوامع را برآورده می‌کند.
این مدل به شدت به سوی ایجاد یک جامعه پایدار که نیازهای کنونی را برآورده می‌کند بدون اینکه نسل‌های آینده را به مشکلات منابع محدود مواجه کند، حرکت می‌کند. اقتصاد چرخشی با توجه به چالش‌های جهانی مانند تغییر اقلیم، کمبود منابع طبیعی، و آلودگی محیط زیست، به عنوان یک راه حل کلیدی شناخته شده است.

بسپار- مشخصا چرا ورود به اقتصاد چرخشی ضروری ست؟
دکتر گلزاری: ورود به اقتصاد چرخشی ضروری است زیرا جهان در حال مواجه با چالش‌های بزرگی در حوزه منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست و رشد نامتقارن اقتصادی است. این ضرورت به دلایل مختلفی وجود دارد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود:
1. کمبود منابع طبیعی:
منابع طبیعی زمین، به خصوص انرژی‌های فسیلی، مواد معدنی و منابع آب، به سرعت کاهش می‌یابند. استفاده غیر مدیریت شده از این منابع باعث تلف آن‌ها می‌شود و برای نسل‌های آینده فرصت‌های کمتری را فراهم می‌کند. اقتصاد چرخشی با تأکید بر استفاده مجدد و بازیافت منابع، به کاهش فشار بر منابع طبیعی کمک می‌کند و این منابع را برای آینده نگهداری می‌کند.
2. آلودگی زیست‌محیطی و بحران پسماندها:
آلودگی محیط زیست، به‌ویژه پسماندهای پلاستیکی، به یک بحران جهانی تبدیل شده است. پلاستیک‌های غیرقابل تحلل به سرعت دریاها، زمین‌های کشاورزی و حتی هوا را آلوده می‌کنند. این وضعیت به صورت مستقیم به سلامت انسان‌ها و حیات وحش آسیب می‌رساند. اقتصاد چرخشی با تأکید بر بازیافت، بازسازی و کاهش تولید ضایعات، به حل این مشکل کمک می‌کند و محیط زیست را محافظت می‌کند.
3. کاهش هزینه‌ها و ایجاد ارزش اقتصادی:
اقتصاد چرخشی با کاهش نیاز به استخراج منابع جدید و استفاده مجدد از منابع موجود، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، ایجاد بازارهای جدید برای محصولات بازیافتی و خدمات مرتبط با اقتصاد چرخشی، فرصت‌های کارآفرینی و ایجاد شغل را فراهم می‌کند. این موضوع اقتصاد را پایدارتر می‌کند و به توسعه بلندمدت کمک می‌کند.
1. پیروی از تعهدات بین‌المللی:
کشورها برای رعایت توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند توافق‌نامه پاریس درباره تغییر اقلیم، باید به سوی اقتصاد چرخشی حرکت کنند. این توافق‌نامه‌ها به کاهش گازهای گلخانه‌ای و حفاظت از محیط زیست تأکید دارند، که بدون اجرای اصول اقتصاد چرخشی، رسیدن به این اهداف غیرممکن خواهد بود.
2. افزایش تقاضای جهانی برای محصولات پایدار:
با توجه به افزایش آگاهی عمومی در مورد مسائل زیست‌محیطی، تقاضای جهانی برای محصولات پایدار و بازیافتی روز به روز افزایش می‌یابد. مصرف‌کنندگان بیشتر از پیش به دنبال محصولاتی هستند که تأثیرات منفی کمتری بر محیط زیست داشته باشند. این تغییر در رفتار مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها را به سوی اقتصاد چرخشی هدایت می‌کند تا بتوانند با این تقاضاها هماهنگ شوند.
3. رفاه اجتماعی و اقتصادی:
اقتصاد چرخشی بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها را تضمین می‌کند. با کاهش آلودگی و مدیریت بهتر منابع، سلامت عمومی بهبود می‌یابد و هزینه‌های پزشکی کاهش می‌یابد. همچنین، ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش کارآیی اقتصادی، رفاه اجتماعی را بالا می‌برد.
4. تصمیم‌گیری‌های بلندمدت و پایدار:
اقتصاد چرخشی به کشورها و شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا به جای تصمیم‌گیری‌های کوتاه‌مدت و متمرکز بر سودسرعت، به سوی راهبردهای بلندمدت و پایدار حرکت کنند. این رویکرد به ایجاد یک جامعه پایدار که نیازهای کنونی را برآورده می‌کند بدون اینکه نسل‌های آینده را به مشکلات منابع محدود مواجه کند، کمک می‌کند.
به طور کلی، ورود به اقتصاد چرخشی به عنوان یک ضرورت جهانی شناخته شده است که نه تنها به حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند، بلکه اقتصاد را پایدارتر و جامعه را رفاه‌بخش‌تر می‌سازد. این تغییر مدل اقتصادی، پاسخی است به چالش‌هایی که جهان در حال حاضر با آن مواجه است.

بسپار- با توجه به تقاضای جهانی برای آمیزه های پلیمری بازیافتی با کیفیت و کارایی بالاتر، نقش صنعت مستربچ و کامپاند را در این مسیر چه می دانید؟ در ایران چه طور؟ آیا فعالیت ها کافی ست؟
دکتر گلزاری: در چارچوب اقتصاد چرخشی، صنعت مستربچ (Masterbatch) و کامپاند (Compounding) نقش حیاتی در تحقق اهداف این مدل اقتصادی ایفا می‌کند. اقتصاد چرخشی بر اصل استفاده مداوم و بهینه از منابع تمرکز دارد و تلاش می‌کند تا ضایعات را به حداقل برساند و محصولات پس از اتمام دوره عمر خود به فرآیندهای تولید بازگردانده شوند. در این چارچوب، پلاستیک‌های بازیافتی به عنوان یک منبع قابل بازیافت در نظر گرفته می‌شوند، و اینجا است که نقش مستربچ و کامپاند وارد می‌شود.
نقش مستربچ و کامپاند در چارچوب اقتصاد چرخشی:
1. ارتقای کیفیت پلاستیک‌های بازیافتی:
پلاستیک‌های بازیافتی در طول فرآیند بازیافت ممکن است کیفیتشان کاهش یابد. مستربچ شامل رنگدانه‌ها و افزودنی‌های مختلفی است که به پلاستیک‌های بازیافتی اضافه می‌شوند تا ویژگی‌های آن‌ها مثل رنگ، مقاومت، ضد UV، ضد حرارت و ضد استاتیک بهبود یابد. این اقدام به ارتقاء کیفیت پلاستیک‌های بازیافتی کمک می‌کند و آن‌ها را برای کاربردهای مختلف قابل استفاده می‌سازد.
2. تولید آمیزه‌های پلیمری با کارایی بالا:
کامپاند شامل فرآیند ترکیب پلاستیک‌های بازیافتی با افزودنی‌های مختلف است که بهبود ویژگی‌های مکانیکی، حرارتی و شیمیایی آن‌ها را تضمین می‌کند. این فرآیند به پلاستیک‌های بازیافتی کاربردهای جدیدی می‌دهد و آن‌ها را برای استفاده در صنایع مختلف مانند خودرو، بسته‌بندی، ساختمان و تجهیزات الکترونیکی مناسب می‌کند. این موضوع به معنای ایجاد ارزش افزوده برای پلاستیک‌های بازیافتی است که یکی از اصول اقتصاد چرخشی است.
3. کاهش نیاز به مواد اولیه جدید:
با استفاده از مستربچ و کامپاند، نیاز به استخراج و استفاده از مواد اولیه جدید کاهش می‌یابد. این امر به کاهش فشار بر منابع طبیعی کمک می‌کند و با اصول اقتصاد چرخشی هماهنگ است که بر استفاده مجدد و بازیافت تأکید دارد.
4. ایجاد چرخه بسته‌شده برای پلاستیک‌ها:
در چارچوب اقتصاد چرخشی، هدف ایجاد یک چرخه بسته‌شده است که در آن هیچ چیز از بین نرود. مستربچ و کامپاند به این چرخه کمک می‌کنند تا پلاستیک‌های بازیافتی دوباره به فرآیندهای تولید بازگردانده شوند و به محصولات جدید تبدیل شوند. این به کاهش تولید ضایعات و مدیریت بهتر منابع کمک می‌کند.
وضعیت در ایران در چارچوب اقتصاد چرخشی:
در ایران، صنعت مستربچ و کامپاند در حال رشد است، اما هنوز به اندازه کافی توسعه نیافته است. عواملی مانند نقص در فناوری، کمبود سرمایه‌گذاری، عدم استانداردسازی، و کمبود همکاری بین صنعت و دانشگاه‌ها، این صنعت را محدود کرده‌اند.
1. نیاز به سرمایه‌گذاری و فناوری پیشرفته:
برای تحقق اقتصاد چرخشی، نیاز است از فناوری‌های پیشرفته در صنعت مستربچ و کامپاند استفاده شود تا کیفیت تولیدات داخلی به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شود.
2. توسعه تحقیقاتی و انتقال فناوری:
تقویت پژوهش و توسعه (R&D) و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنعت برای ایجاد محصولات نوآورانه، به‌ویژه در حوزه بازیافت پلاستیک‌ها، ضروری است.
3. استانداردسازی و حمایت دولتی:
اجرای مقررات کیفیت و استانداردسازی برای تضمین کیفیت محصولات و ارائه تسهیلات مالی و مالیاتی به شرکت‌های فعال در این حوزه، می‌تواند به توسعه این صنایع کمک کند.
در چارچوب اقتصاد چرخشی، صنعت مستربچ و کامپاند نقش کلیدی در ارتقای کیفیت پلاستیک‌های بازیافتی و کاهش نیاز به مواد اولیه جدید ایفا می‌کند. این صنایع به ایجاد یک چرخه بسته‌شده برای پلاستیک‌ها کمک می‌کنند که با اصول اقتصاد چرخشی هماهنگ است. در ایران، هرچند این صنایع در حال رشد هستند، اما نیازمند تغییرات ساختاری، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، و همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه‌ها است تا بتوانند نقش خود را در تحقق اقتصاد چرخشی به خوبی ایفا کنند. با اتخاذ این راهکارها، امکان‌پذیر خواهد بود که ایران به سمت یک اقتصاد پایدار و چرخشی حرکت کند.

بسپار-با توجه به اینکه واحدهای فعال بازیافت در نقاط مختلف کشور فعال هستند، آیا فرایند و سازوکار جمع آوری پسماندهای پلاستیکی را بهینه می دانید؟
گلزاری: فرایند جمع‌آوری پسماندهای پلاستیکی در ایران هنوز بهینه نیست و با چالش‌های متعددی مواجه است که به شدت تأثیرگذار بر کارایی و مؤثر بودن سیستم بازیافت در کشور است. در ادامه، این چالش‌ها و راهکارهای مرتبط به صورت دقیق‌تر توضیح داده شده‌اند:
1. عدم تفکیک در مبدا:
یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در فرآیند جمع‌آوری پسماندهای پلاستیکی، عدم تفکیک در مبدا مناسب پسماندها است. بیشتر خانه‌ها و شهرها در ایران از تفکیک صحیح پسماندها (مانند پلاستیک، کاغذ، فلز و…) در مرحله تولید آن‌ها استفاده نمی‌کنند. این موضوع باعث می‌شود پسماندهای پلاستیکی با مواد دیگر مخلوط شوند و فرآیند بازیافت آن‌ها دشوارتر و گران‌تر شود.

(ادامه دارد …)

متن کامل این گفت و گو را در شماره 269 ماهنامه بسپار که در نیمه اسفند ماه 1403 منتشر شده است، می خوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.