سه مسیر نوین برای بازیافت الاستومرها: آینده زیست‌پایدار در صنعت لاستیک
بسپار/ ایران پلیمر با ورود فناوری‌های نوین به حوزه‌‌ی بازیافت کشپار (Elastomer)، چشم‌انداز تولید لاستیک به‌سمت زیست‌پایداری (Sustainability) و کارایی بیش‌تر حرکت کرده‌است. از بازیافت مکانیکی گرفته تا روش‌های پیشرفتهی وابسپارش (Depolymerization)، صنعت لاستیک اکنون سه مسیر متمایز را برای بازیافت موثرتر کشپارها پیش روی خود می‌بیند.
بر اساس داده‌های منتشرشده توسط Covestro، استفاده از روش‌های پیشرفتهی بازیافت می‌تواند تا ۹۰ درصد پسماند کشپاری را بازیافت کند و در مقایسه با تولید اولیه، تا دو سوم از ردپای کربنی را بکاهد.
۱. بازیافت مکانیکی؛ روشی اقتصادی ولی محدود
در حال حاضر، رایج‌ترین روش در صنعت لاستیک، بازیافت مکانیکی (Mechanical Reclamation) است. در این فرایند، کشپارهای پسماند به‌صورت مکانیکی خرد و آسیا می‌شوند، اما این روش تا ۶۰ درصد از استحکام کششی زنجیره‌های بسپار را می‌کاهد.
نتیجه‌‌ی این آسیب‌پذیری، محدود شدن کاربرد لاستیک‌های بازیافتی به محصولات کم‌ارزش‌تر مانند کفپوش زمین بازی یا پادری‌های لاستیکی است. این مواد معمولا با قیمت ۳۰ تا ۵۰ درصد کم‌تر از مواد اولیه‌‌ی نو به فروش می‌رسند. در واقع، اگرچه این روش از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است، اما قابلیت بازیابی خواص مکانیکی بالا را ندارد.
۲. واولکانش انتخابی؛ حفظ ویژگی‌ها با دقت بالا
فناوری نوظهور واولکانش انتخابی (Selective Devulcanization) گامی مهم به سوی بازیافت هوشمند کشپارها برداشته‌است. در این روش، پیوندهای گوگردی هدف قرار می‌گیرند تا شبکه‌‌ی مولکولی بدون آسیب به زنجیره‌های اصلی بسپار گسسته شود.
بر اساس مطالعات اخیر، این روش ۷۰ تا ۸۵ درصد از ویژگی‌های اولیه‌‌ی کشپار را حفظ می‌کند و در برخی کاربردهای خاص، حتی ۹۰ درصد کارکرد مواد نو را بازتولید می‌کند. با این حال، یکی از چالش‌های اصلی در این حوزه، عدم ثبات کیفیت در هر بار تولید است که می‌تواند مانعی برای تولید انبوه باشد.
۳. شکست شیمیایی بسپار؛ آینده‌‌ی بازیافت حلقه‌بسته
پیشرفته‌ترین روش فعلی، وابسپارش شیمیایی زنجیره‌های کشپار (Chemical Depolymerization) است که امکان بازیافت حلقه‌بسته واقعی را فراهم می‌کند.
پروژه آزمایشی Covestro نشان می‌دهد این روش می‌تواند ۸۵ تا ۹۵ درصد خواص اولیه مواد را بازیابی کند. هرچند این روش انرژی‌بر است، اما داده‌های اولیه نشان می‌دهد می‌تواند ۵۰ تا ۶۵ درصد از گازهای گلخانه‌ای در چرخه عمر محصول را نسبت به روش‌های مرسوم بکاهد.
این فناوری امکان تولید لاستیک‌های با کارایی بالا (High-Performance) را از مواد بازیافتی فراهم می‌کند که در صورت توسعه‌‌ی بیش‌تر، می‌تواند تحولی اساسی در محصولات چندسازه (Composite)، پوش‌رنگ (Paint) و حتی گرمانرم (Thermoplastic) ایجاد کند.
جدول مقایسه فناوری‌ها
| ویژگی | بازیافت مکانیکی | واولکانش انتخابی | وابسپارش شیمیایی |
| حفظ ویژگی‌ها | متوسط | خوب | عالی |
| نیاز انرژی | کم | متوسط | زیاد |
| صرفه‌جویی اقتصادی | زیاد | متوسط | کم |
| کاربرد نهایی | پایه‌ای | متنوع | ممتاز |
چالش‌ها و راهکارهای پیش رو
به‌رغم پیشرفت‌های چشمگیر، مسیر بازیافت کشپار با موانعی جدی همراه است. از جمله نیاز به سرمایه‌ی زیاد (بیش از ۵۰ میلیون دلار برای هر واحد تولیدی) و کیفیت ناپایدار خوراک ورودی که بر بازدهی نهایی تاثیر می‌گذارد.
بازار نیز هنوز به‌طور کامل پذیرای استفاده از لاستیک‌های بازیافتی با عملکرد بالا نیست، هرچند فناوری اثبات کرده که این هدف دست‌یافتنی است.
برای مقابله با این چالش‌ها، رویکردهای ترکیبی در حال شکل‌گیری است. برخی از بازیافت‌کنندگان اکنون از ترکیب روش‌های مکانیکی برای تولیدات حجیم و روش‌های شیمیایی برای لاستیک‌های تخصصی استفاده می‌کنند. این راهکار ترکیبی می‌تواند هم توجیه اقتصادی داشته باشد و هم اثر زیست‌محیطی کمتری ایجاد کند.
آینده‌ای روشن با سرمایه‌گذاری هوشمندانه
پیشرفت‌های اخیر در باز-زنده‌سازی کشپارها نشان می‌دهد بازیافت با کیفیت بالا از نظر فنی ممکن است. اما برای گسترش این راهکارها باید سرمایه‌گذاری در پژوهش، تدوین استانداردهای آزمون، ایجاد سامانه‌های جمع‌آوری کارآمد و تدوین سیاست‌های حمایتی افزایش یابد.
همکاری میان دانشمندان مواد، تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران، این نوید را می‌دهد که بازیافت پیشرفتهی کشپارها، زیست‌پایداری این صنعت را بدون افت کارکرد تضمین کند.
