چالش قدیمی بالادستی ها و پایین دستی های پتروشیمی زیر ذره بین جهان صنعت

بسپار می نویسد، یکشنبه هفته قبل و در نخستین روز اسفند‌ماه 1395 بود که مهدی‌ پور‌قاضی، رییس‌ کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی تهران در ساختمان شماره 2 این اتاق چشم به در دوخته بود تا مهمانانش برای نشست چهل و یکم کمیسیون بیایند. او خوب می‌دانست در دو ساعت از 8 تا 10 صبح باید یکی از سخت‌ترین نشست‌های این کمیسیون را مدیریت کند. در این نشست قرار بود مدیران تشکل‌های مرتبط با واحد‌های تولید‌کننده قراردادهای پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی مصرف‌کننده این فرآورده‌ها، حرف‌های صریحی بزنند و مبادله سختی را آغاز کنند. نشست با سخنان آرام رییس کمیسیون صنعت اتاق تهران آغاز شد. او تلاش کرد به موضوع مجادله عنوان «ایجاد ارزش افزوده و تامین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی و تکمیلی کشور و مدیریت صادرات مواد خام پتروشیمی» داده و مباحث را به سمت طرح مسایل کارشناسانه سوق دهد. شاید به همین دلیل بود که از ‌رییس انجمن صنایع نساجی که به نظر می‌رسد آرامش بیشتری احساس می‌کرد خواست نخستین کسی باشد که بحث می‌کند. محمد مروج‌حسینی‌ البته به این نشست تنها نیامده بود بلکه علیمردان شیبانی از اعضای هیات‌مدیره و رییس‌زاده دبیر انجمن نیز او را همراهی می‌کردند. برخلاف مروج‌حسینی اما این شیبانی بود که تند و تیز حرف‌هایش را زد که با تایید مدیران سایر صنایع پایین‌دستی مواجه شد. او تصریح کرد: تا زمانی که مواد مورد نیاز صنایع داخلی تامین نشده، نباید حتی یک کیلوگرم از فرآورده‌های پتروشیمی صادر شود. این سخن علیمردان شیبانی اما با اعتراض مهدوی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی مواجه شد. او گفت: صادرات فرآورده‌های پتروشیمی در حال حاضر پس از صادرات نفت خام بیشترین ارز را به داخل کشور می‌آورد و نمی‌توان این کار را متوقف کرد. در این نشست اما غیر از مدیران انجمن صنایع نساجی، مدیران سایر تشکل‌ها مثل امید کوشکی، نماینده انجمن تولیدکنندگان مستربیچ و کامپاند، اکبر لباف عضو هیات‌مدیره پلیمر اصفهان، علی لشکری از جامعه صنعت نفتکش ایران و جمالیان نماینده انجمن لوله و اتصالات پلی‌اتیلن نیز صحبت کردند. بیشترین پاسخ‌ها را اما مهدوی از اعضای انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی به معترضان داد. او بود که پیشنهاد داد تا یک هفته و قبل از پایان سال اعضای اصلی تشکل‌های پایین‌دستی پتروشیمی و تولیدکنندگان، کمیسیون مشترکی تشکیل دهند و یادآور‌ شد: اینجا جمع شده‌ایم که مساله را حل کنیم.

حرف پایین‌دستی‌ها

تولیدکنندگان چند رشته صنعتی که صدها واحد‌ کوچک و بزرگ در سراسر کشور هستند حرف‌شان این است که سرمایه‌گذاری‌های تاریخی انجام شده از سوی دولت‌ها برای تاسیس واحدهای بزرگ پتروشیمی یک سرمایه‌گذاری برای منفعت عمومی است به همین دلیل این واحدها نمی‌توانند بدون اینکه نیاز هزاران واحد کوچک و بزرگ داخلی تامین شود، اقدام به صادرات کنند. این گروه بزرگ معتقدند واحد‌های بزرگ پتروشیمی حتی با دامپینگ و ارزان‌فروشی محصولات خود تمایل دارند صادرات داشته باشند تا اینکه کالای خود را به صدها واحد در داخل بفروشند. این گروه می‌گویند اعضای واحد‌های بزرگ پتروشیمی در ایران موجب شده‌اند که قیمت فروش آنها در داخل، بالاتر از قیمت متوسط عرضه شده این فرآورده‌ در بازارهای منطقه‌ای باشد و به همین دلیل این واحدها توانایی رقابت با تولیدات مشابه خارجی را ندارند. از طرف دیگر نمایندگان پایین‌دستی‌‌ پتروشیمی می‌گویند تولیدکنندگان این قراردادها توانسته‌اند با لابی‌گری معافیت مالیاتی برای صادرات بگیرند و همین مزیت موجب شده آنها تمایل به صادرات داشته باشند و باید دولت این معافیت را لغو کند. پایین‌دستی‌ها همچنین می‌گویند سایت وزارت صنعت، معدن و تجارت به نام بهین‌یاب که قرار است کارش تنظیم دادوستد باشد و اطلاعات مورد نیاز را منتقل کند فاقد کارآمدی است و نمی‌تواند آنچه می‌تواند به شفاف‌ شدن بازار کمک کند را نشان دهد. 

بالادستی‌ها چه می‌گویند

تولیدکنندگان فرآورده‌های پتروشیمی اما حرف‌هایشان از جنس دیگری است. آنها می‌گویند میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری انجام شده برای تاسیس ده‌ها واحد پتروشیمی عمدتا با هدف صادرات بوده است و باید میان تنظیم بازار داخل و خارج توازن برقرار شود. آنها می‌گویند حاضرند در این توازن‌سازی پیشگام شوند اما چند مساله است که باید حل شود؛ نخستین مساله این است که آیا همه متقاضیان فرآورده‌های پتروشیمی که صدها واحد کوچک و بزرگ هستند میزان درخواستی که دارند با میزان تولید فعلی‌شان سازگاری دارد؟ به گفته آنها برخی صاحبان بنگاه‌ها فقط حواله می‌گیرند و آن را در بازار می‌فروشند بدون اینکه تولیدی داشته باشند. از طرف دیگر بسیار دیده شده است که واحدهای بزرگ پتروشیمی براساس تقاضای موجود اقدام به متوازن‌سازی خط تولید برای تولید کالای خاصی ‌کرده‌اند اما ناگهان تقاضاها فرو‌نشسته است و انبار آنها پر شده است از کالاهایی که نمی‌توانند در بازار داخل بفروشند و مشتری خارجی نیز ندارند. علاوه بر این تغییر خط تولید از یک کالای خاص به یک کالای خاص دیگر با توجه به پرشمار بودن کالاهای مورد درخواست زمان می‌خواهد و کار سختی است. آنها از مدیران صنایع پایین‌دستی انتظار دارند در برآورد تقاضای کالاهای مورد درخواست دقیق عمل کرده و نیازهای خود را دست‌کم ‌ برای یک دوره شش ماهه به تولیدکنندگان ارائه دهند. مدیران واحدهای تولیدکننده فرآورده‌های پتروشیمی به مدیران تشکل‌های صنایع پایین‌دستی یادآور‌ شده‌اند که نمی‌توانند صادرات را به دلیل خواست آنها متوقف کنند چون برای بازاریابی رقابت سختی کرده‌اند و شرایط به گونه‌ای است که اگر نتوانند تعهدات خود را سر وقت انجام دهند از بازارهای صادراتی بیرون رانده می‌شوند.

راه‌حل‌ها

برخی تولیدکنندگان صنایع‌ پایین‌دستی معتقدند کارخانه‌های تولیدکننده فرآورده‌های پتروشیمی باید دست‌کم دو بار اقدام به عرضه در بورس کالا کنند و اگر در این دو بار خریداری پیدا نشد، آنگاه اقدام به صادرات کنند. این خواست ارائه شده اما در میان تولیدکنندگان فرآورده‌های پتروشیمی مخالفان جدی دارد. آنها می‌گویند این کار به ساختار تولید و توزیع آسیب می‌زند‌ چون معلوم نیست تا چه موقع باید منتظر رسیدن تقاضای داخلی بود. یک راه‌حل ارائه شده از سوی پایین‌دستی‌ها این است که می‌توان با لغو معافیت مالیاتی، صادرات فرآورده‌های پتروشیمی راه را برای توزیع به بازار داخل هموار کرد. حذف معافیت مالیاتی بر صادرات کار را سخت‌ کرده و تمایل به صادرات را کاهش می‌دهد. این خواست پایین‌دستی‌ها نیز با مخالفت پتروشیمی‌ها و بالا‌دستی‌ها مواجه شده است. آنها می‌گویند این کار خطرناکی است و می‌تواند آسیب جدی به صادرات دومین محصول صادراتی بزند و بازارها را از دست ایران خارج کند. با توجه به اینکه نمی‌توان 15 میلیارد دلار صادرات را به خطر انداخت، حذف معافیت مالیاتی غیرکارشناسی است.

جلسه هم اندیشی

در همین راستا روز گذشته در آخرین روز از یک هفته‌ای که وعده داده شده بود، جلسه هم‌اندیشی میان اعضای انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی و مدیران صنایع پایین‌دستی برگزار شد و در نهایت تصمیم بر آن شد تا در آینده‌ای نزدیک با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، صنایع تکمیلی با اعلام برنامه مصرف شش ماهه خود موجب هماهنگی بیشتری میان واحدهای پتروشیمی و صنایع تکمیلی شوند.

بر این اساس با اطلاعاتی که صنایع پایین‌دستی از میزان و نوع مواد مصرفی خود در اختیار این کارگروه قرار می‌دهند واحد‌های پتروشیمی می‌توانند با برنامه‌ریزی در تولیدات خود علاوه بر تامین نیازهای تولیدات داخلی، به صادرات محصولات پتروشیمی نیز ادامه دهند.

منبع: روزنامه جهان صنعت