اختصاصی بسپار/ گفت و گو با دکتر عمرانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران: ارزش آفرینی در سایه دانش محقق می شود

بسپار/ایران پلیمر دکتر اسماعیل عمرانی، دانش آموخته مهندسی شیمی پلیمر از دانشگاه شهید بهشتی است. او ده سال سابقه فعالیت در صنعت پلی یورتان ایران و ترکیه را در کارنامه خود دارد. مشاور شرکت‌های تولید پلی‌یورتان در ترکیه و همچنین همکار در شرکت‌های تولید پلی یورتان در ایران بوده است. دکتر عمرانی هم اکنون عضو هیات علمی پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی است و آشنایی خوبی با تامین کنندگان و فعالین اقتصادی در بازار خاورمیانه دارد.

عمرانی: با توجه به اینکه در بخش فروش و R&D کار کرده ام، اشراف خوبی به بازار خاورمیانه، ترکیه، ایران، ازبکستان و عراق دارم. بخش های مختلف از فوم‌های سخت، نرم، کفشی و … را کار کرده ام. خودم اولین تولیدکننده TPU در ایران هستم. یعنی اولین نفری که در خاورمیانه با دانش بومی TPU و با همکاری آقای شکاری در شرکت سپنتا پیشه پاسارگاد این طرح را تجاری سازی و تولید کردیم.

بسپار- صنعت پلی یورتان به لحاظ آماری چه ظرفیت تولید و تقاضایی در کشور دارد؟
عمرانی: طبق مطالعات من حدود ۲۰۰ هزار تن تقاضای بازار ایران است که در حال حاضر حجم تولید ما بالاتر از این اعداد پیش بینی می شود. می‌دانید که پلی‌یورتان ها ششمین پلیمر پر مصرف در دنیا هستند اما بازار ایران با توجه به عقب افتادگی از دنیا نتوانسته در این بازار رشد کند.
بازار پلی‌یورتان در ایران 200 هزار تن است که ۳۰ هزار تن کفشی، ۴۰ هزار تن فوم سخت یا Rigid (پنلی و یخچالی و …) و بقیه هم TPU و Coating است و مجموعا همانطور که عرض کردم بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تن بازار آن تخمین زده می شود. سال به سال هم بسته به وضعیت تورم و وضعیت بازار این عدد می تواند متغیر باشد.
بازار ما از بازار بین المللی عقب افتاده به خاطر اینکه تکنولوژی های جدید امکان ورود به کشور را ندارند، متاسفانه. برای مثال گریدی از فوم‌های انبساطی در دنیا رونق یافته که قابل بازیافت هستند، اما هنوز در ایران فقط یک نفر توانسته جسارت کند و دستگاه تولید آن را وارد کند.
جامعه ما فقیر است و طبیعتا شما نمی‌توانید یک کالایی با مواد اولیه به قیمت ۴ دلار توسعه بدهید و بفروشید. مجبور هستید با مواد یک و نیم دلاری محصول تولید کنید! این موارد مانع رشد کسب و کارهای جدید و فناور هستند. چنانکه شما می بینید سرمایه گذاران به جای تولیدات نوآورانه به سمت موازی کاری می روند و مرتب کارخانه هایی با تولیدات مشابه راه اندازی می شوند!
برای مثال وقتی در قم یک نفر گرید کفشی تولید می‌کند، ۱۰ نفر دیگر به آن بازار وارد می شوند! شاید چاره‌ای هم نداشته باشند چون ورود تکنولوژی به کشور دشوار است.
یکی از راه های برون رفت از این وضعیت طبیعتا صادرات است. اما خود من که حجم تولیدم از تقاضای بازار ایران بیشتر است و می خواهم صادر کنم، نمی توانم. چون علاوه‌بر هزار مشکل و محدودیت مالی و بانکی، نمی‌توانم اعتماد طرف مقابل را جلب کنم. یک مشتری الجزایری دارم، وقتی پیشنهاد می‌دهم که پول نقد بدهد، خب فرار می‌کند. چون نمی‌تواند این حجم از پول نقد را از بانک خارج کند. همه ما در صنعت با این موانع درگیر هستیم. وجود حساب ارزی در کشوری مثل ترکیه هم موجب افزایش قیمت تمام شده میشود.
معضل دیگر در ایزوسیانات هاست. تولید داخلی به شکلی است که اصطلاح نه می کشد و نه زنده می کند در مورد آن مصداق دارد. نه عرضه اش ثبات دارد و نه کیفیت تولیدش. گاها قیمت ایزوسیانات تولید داخل در بورس کالا از قیمت صادراتی بیشتر است!
مشکل دیگر در سازمان های ما است. واحدهای ما خیلی بسته عمل می کنند. چون فرمول پایه هستند و در واقع بلندینگ (Blending) در آنها مطرح است، تربیت تکنسین و رفتن نیروی انسانی از یک واحد به واحد دیگر برای سازمان ها مساله است. در حقیقت کاری به جایی رسیده که از بملا شدن چتد فرمول که در تمام کتاب ها است ترس دارند. این صنعت شاید 30 سال پیش به عنوان یک تکنولوژی شناخته می شد ولی امروز واقعا پیچیدگی خاصی ندارد. امروز دیگر این شکل از تولید، تکنولوژی نیست. مثل این می‌ماند که من بروم کارخانه ذوب آهن بزنم. بله، ۵۰ سال پیش هر کشوری ذوب آهن داشت، زیر ساخت صنعتی برایش ایجاد می شد. امروز بلندینگ، ارزش افزوده ایجاد نمی‌کند.
پس انتظار دوستانی که در این صنعت در چنین فضایی کار می کنند نباید ارزش افزوده بالا باشد. نظر من این است که این کسب و کار قدیمی شده. حال سوال این است که چه باید کرد؟

روشن است، باید روی واحدهای تحقیق و توسعه سرمایه گذاری کنیم و آنها را جدی بگیریم. امور R&D جدید امروز روی پایین آوردن قیمت، افزایش کیفیت و افزایش کارایی متمرکز هستند. مثالی می زنم. در فوم های یخچالی، چینی‌ها در حال دستیابی به فوم‌هایی با ضریب انتقال حرارت خیلی پایین و جلوگیری از اتلاف انرژی هستند. اما ما هنوز درگیر همان فرمول‌های قدیمی هستیم. در حالیکه شما وقتی از تامین کننده چینی خرید می کنید فرمول را هم در اختیار شما می گذارد! بنابراین ارزش افزوده ای در کار نیست.
خوب است ما هم در ایران برویم به دنبال گریدهایی که دانش روی آن سوار شده باشد. مساله بازیافت امروز در دنیا دغدغه است. بازار داخل ما یک بازی دارد، بازار خارج یک بازی دیگر. این بازار به طور کلی در حال کوچک شدن است. شما در بازار صادراتی با شرکت هایی رقابت می کنید که سه ماده پایه اولیه را هم خودش تولید می کند. شما نمی توانید صرفا با بلندینگ، بدون دانش فنی بالا و در شرایط تحریمی، صادرات داشته باشید.
چرا ما در صنعت پلیمر و کامپاندینگ قوی هستیم؟ چون پتروشیمی و مواد اولیه ارزان در کشور داریم. چون خوراک اتیلن اکساید و پروپلین اکساید ارزان است … ولی خب در پلی‌یورتانی که وابسته به واردات است و تکنولوژی هم پشتش نیست، در شرایط فعلی شانس زیادی در صادرات نداریم. اگر هم باشد به نظر من طولانی مدت نخواهد بود.

بسپار- آقای دکتر در بخش تامین مواد اولیه صنعت پلی‌یورتان، به فرض دستیابی به دانش فنی، آیا میزان تقاضای داخلی، تولید را توجیه پذیر و اقتصادی می کند؟
دکتر عمرانی: دو ماده، بحث اصلی است که اتفاقا زیرساخت دولتی هستند و شخصی نیستند. اول پلی پروپیلن گلیکول (PPG) است و دیگری ایزوسیانات. یک مثال می زنم، فوم‌های سخت پلی یورتان برای یخچال، همین دو ماده اولیه اصلی را نیاز دارد. PPG که وارداتی ست. باید وارد شود و Blend شود. دوم MDI ایزوسیانات است که چون محصول مشابه داخلی به کیفیت لازم نمی رسد باید 60 درصد وارداتی را در ترکیب اضافه کرد. خب در این شرایط چه طور می شود با محصول خارجی رقابت کرد؟! شرکت وانهوا تولید 60 درصد ایزوسیانات دنیا را در دست دارد! حالا شما می‌خواهید از این شرکت ایزوسیانات و PPG بخرید، اختلاط کنید و با خودش در بازار بین المللی رقابت کنید.
برای مصرف کننده نهایی هم توجیهی ندارد. چون مثلا سهم فوم در قیمت یک یخچال حدود 5 درصد است. حالا بهترین ماده وارداتی با تولید داخل مگر چه اندازه در این پنج درصد تاثیرگذار است؟ درست است که در بازار ایران، مزیت های دیگری برای خرید از تولیدکننده داخلی وجود دارد. اما در بازار صادرات اینگونه نیست. رقبا نمی گذارند نفس بکشیم.

(ادامه دارد …)

متن کامل این گفت و گو را در شماره 267 ماهنامه بسپار که در نیمه دی‌ماه 1403 منتشر شده است، می خوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.