سازوکار شراکت دانشگاه‌ها در شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه است؟
بسپار به نقل از صمت می نویسد، هرچند مشارکت دانشگاه با شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی پولساز است اما یکی از مواردی که مانع تسریع این مشارکت می‌شود آشنا نبودن اعضای هیات علمی با کارکرد پارک‌های علم و فناوری و واحدهای صنعتی است.
از طرفی مشکلات ساختاری و بودجه‌ای دانشگاه‌ها این مشکل را سخت‌تر کرده است از این رو با وجود اینکه بیش از ۲ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور داریم اما هنوز آنگونه که باید اتفاق مهمی در این حوزه نیفتاده است. دانشگاه‌ها که بزرگترین واحدهای پژوهشی کشور محسوب می‌شوند و دو عامل مهم به نتیجه رسیدن پژوهش‌ها یعنی امکانات مالی و نیروی انسانی لازم را به خوبی دارند بهتر از هر نهاد دیگری می‌توانند برای تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام کنند. بنابراین نقش و میزان سهم دانشگاه‌ها در شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از نکاتی است که باید به آن پرداخته شود.
از سویی شرکت‌های دانش‌بنیان همان‌طور که از اسم‌شان برمی‌آید به فعالیت‌های علمی می‌پردازند که در راستای نیازهای جامعه فعالیت آنها قابل تبدیل به پول است. اما آنچه بیش از پیش مورد نظر فعالان این حوزه است این است که شرکت‌های دانش‌بنیان دروازه ورود علم به صنعت تلقی می‌شوند. وجود این شرکت‌ها در کشورمان از زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرد که متولیان بخش‌های مختلف صنعتی تفاوت فاحش بین رشد علم و صنعت را احساس کردند؛ تفاوتی که حاصل استفاده نکردن از دانش و فناوری تولید شده در پژوهشگاه‌ها در عرصه تولید و صنعت بود. درنتیجه دولت به فکر ارائه تسهیلات به کسانی افتاد که به دنبال کاربردی کردن دانش و تبدیل آن به پول و سرمایه بودند و به این ترتیب پای شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه‌های اقتصادی کشور باز شد.
نقش دانشگاه در فعالیت دانش‌بنیان‌ها
شرکت‌های دانش‌بنیان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند؛ شرکت‌هایی که فقط اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها مالک آن هستند و شرکت‌هایی که دانشگاه‌ها نیز مالکیت دارند. در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از ۵۰درصد باشد، شرکت دانش‌بنیان، شرکتی خصوصی است. حال از آنجایی که از ۲۱۵۳ شرکت دانش‌بنیان فعال در کشور ۶۰ درصد شرکت‌های نوپا، ۵ درصد صنعتی و بقیه شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکننده کالا و خدمات هستند اگر تعامل سازنده‌ای بین دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برقرار شود و به جای جزیره‌ای عمل کردن نظام جامعی برای دانشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی تعریف کنیم، مشکلی برای مشارکت این ۳ حوزه نخواهیم داشت. فرید مُر، رییس پارک علم و فناوری استان فارس در گفت‌وگو با صمت ضمن تایید این موضوع به قوانین و مقرراتی که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای سهیم شدن استادان دانشگاه در راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان وضع می‌شود اشاره کرد و گفت: «معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بخشنامه جدیدی را مبنی‌بر چگونگی سهیم شدن استادان دانشگاه در راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان اعلام کرده تا دانشگاهیان تکلیف خود را برای راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان بدانند. البته تصویب این بخشنامه منوط به تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است و در صورت عملیاتی شدن می‌تواند تحول بزرگی برای اقدام و عمل با توجه به نام‌گذاری امسال به این نام باشد. حال یکی از مواردی که مانع مشارکت بیشتر دانشگاه‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی می‌شود آشنا نبودن اعضای هیات علمی با کارکرد پارک‌های علم و فناوری و واحدهای صنعتی است. دانشگاهیان، پارک‌های علم و فناوری و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید به این یقین برسند که عضو یک خانواده هستند. زیرا تنها در سایه ارتباط این بخش‌هاست که می‌توانیم اقتصاد مقاومتی را به شکل دیگری پویا کنیم. از دیگر مشکلات دانشگاه برای مشارکت با شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی مشکلات ساختاری و بودجه‌ای است. او افزود: درحال‌حاضر بیش از ۲ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور وجود دارد اما هنوز آنگونه که باید اتفاق مهمی در این حوزه نیفتاده است. درواقع باید خوراک فکری شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق دانشگاهیان پایه‌ریزی و محصول آن از طریق پارک‌های علم و فناوری تهیه شود تا بتوان به صنعت جدیدی بر اساس پژوهش دست یافت. بسیاری از واحدهای صنعتی کشور با وجود واحدهای تحقیق و توسعه باید بتوانند صنعت را متحول کنند اما متاسفانه صنایع با وجود واحدهای تحقیق و توسعه تغییری در آنها ایجاد نمی‌شود.
تمایل به فعالیت‌های صنعتی مستقل
یکی از مشکلاتی که به ارتباط دانشگاه‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع دامن می‌زند این است که کدام بخش باید شروع‌کننده ارتباط باشد. طرح فرصت‌های مطالعاتی در این باره توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اجرا شده است و هرکدام از استادان دانشگاه برای اینکه عضو هیات علمی دانشگاه مورد نظر شوند امکان فعالیت یک ساله در صنعت را خواهند داشت از این رو صنایع و دانشگاه‌ها از آنها حمایت خواهند کرد. با وجود این تصمیم می‌توان به ارتباط بهتر دانشگاه و صنعت کمک کرد اما هنوز برای بسیاری این تعامل ناآشناست و این در حالی است که ارتباط صنعت و دانشگاه در کشورهای پیشرفته سرعت قابل توجهی دارد. محمدعلی برخورداری، رییس دانشگاه علم و صنعت در گفت‌وگو با صمت ضمن تایید این موضوع به مشارکت دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان با واحدهای صنعتی پرداخت و گفت: برای ارتباط بهتر صنایع و دانشگاه‌ها قراردادهای خوبی بین صنایع بزرگ و دانشگاهیان امضا شده و گروه‌های پژوهشی دانشگاه بخشی از فعالیت‌های پژوهشی صنایع را در دانشگاه و بخشی را در همان واحد تولیدی انجام می‌دهند. حل مشکلات صنایع توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در گذشته به این صورت بوده که شرکت‌های دانش‌بنیان مشکلات فنی صنایع را با توجه به حوزه فعالیت خود حل می‌کردند در صورتی که شرکت‌های دانش‌بنیان نوظهور تمایل به فعالیت‌های صنعتی مستقل دارند. او با اشاره به اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان معمولا بر اساس آیین‌نامه‌ها و ضوابطی که وجود دارد به صورت مستقل عمل می‌کنند، گفت: از آنجایی که یکی از فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه صنعت است اغلب با واحدهای صنعتی در این حوزه مشارکت دارند. علاوه بر این دانشگاهیان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز می‌توانند به صورت مستقل شرکت دانش‌بنیانی را تاسیس کنند که بر مبنای فناوری و فنی باشد و به حل مشکلات صنایع کمک کند. برای اینکه بتوان شرکت دانش‌بنیان تاسیس کرد باید به فکر قانع کردن مسئولان دانشگاه‌ها یا پژوهشگاه‌های بزرگ بود البته اگر عضو هیات‌علمی این نهادها باشید پیشرفت چشم‌گیری خواهید داشت چون شرکت دانش‌بنیان به شرکتی گفته می‌شود که از یک درصد تا ۱۰۰درصد سهام آن متعلق به یک دانشگاه یا واحد پژوهشی باشد یا از ۵۱ تا ۱۰۰ درصد آن متعلق به اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها یا واحدهای پژوهشی باشد. در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از ۵۰درصد باشد شرکت دانش‌بنیان خصوصی است در غیر این صورت شرکت دانش‌بنیان دولتی به شمار می‌رود. برخورداری تصریح کرد: تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان اغلب به این صورت است که چند نفر سهامدار آن می‌شوند و پایه علمی دارد. این شرکت‌ها تلاش دارند به رشد صنعت کمک کنند و دانشگاه‌ها و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از اینگونه شرکت‌ها حمایت خواهند کرد. درواقع شرکت‌های دانش‌بنیان ترکیبی از دانشگاه، صنعت و سهامداران است. دانشگاه‌ها برای ارتباط با صنایع از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های خصوصی و دولتی اقدام می‌کنند. این ارتباط درحال‌حاضر در کشور وجود دارد اما کافی نیست. بر اساس این گزارش، با وجود اینکه مسئولان همواره بر ارتباط دانشگاه‌ها با شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی تاکید دارند اما هنوز فعالان این حوزه برای رسیدن به هدف نهایی سردرگم هستند و این در حالی است که مهم‌ترین عامل پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته با ارتباط دانشگاه با شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای صنعتی شکل گرفته است.
