اختصاصی بسپار/ ملاحظات ایمنی در عملیات پوشش دهی و رنگ آمیزی

بسپار/ایران پلیمر عملیات پوشش دهی و آماده سازی سطوح می تواند کارگران را در معرض خطرات بالقوه ایمنی و بهداشتی قرار دهد. به دلیل نرخ بالای سوانح در صنعت پوشش و رنگ آمیزی، این صنعت در رده شغل های پرخطر قرار گرفته است. برخی از خطرات رایج ایمنی و سلامتی مرتبط با فرایند پوشش دهی عبارتند از: انتخاب نادرست و یا استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مانند ماسک‌های تنفسی برای کنترل مواد شیمیایی سمی، استفاده از تجهیزات آماده سازی محتوی مواد ساینده در فشار بالا، استفاده و انبارش مایعات قابل اشتعال، کار در فضاهای محدود، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و اثرات سمی ناشی از آن ها، استفاده از منابع قابل اشتعال مانند جوشکاری، سوختن و برش که ممکن است باعث احتراق حلال ها و یا تولید آلاینده های سمی در هوا گردد.

بررسی مواد مضر
1- مواد پوششی:
اجزای تشکیل دهنده یک پوشش صنعتی معمولا به چهار دسته کلی تقسیم می شوند: رزین ها و بایندرها، پیگمنت ها، حلال های آلی و مواد افزودنی که مواد شیمیایی تشکیل دهنده آنها بر ماهیت و نوع خطرات ناشی از آنها تاثیرگذار است. اغلب مواد پوششی هم دارای خطرات سلامتی و هم خطر اشتعال هستند. یک ماده پوششی زمانی ممکن است به عنوان خطری برای سلامتی تلقی گردد که خواص آن به گونه ای باشد که بتواند به طور مستقیم یا غیرمستقیم بصورت موقت و یا دائمی باعث بروز هرگونه آسیب یا بیماری گردد که این امر می تواند در اثر تماس مستقیم با پوست، استنشاق بخارات در حین تبخیر، یا بلع غیر عمدی آن رخ دهد. اجزای مواد پوششی وابسته به سمیت اجزای آن می توانند اثرات متفاوتی بر روی سلامتی داشته باشند. برخی از مواد شیمیایی ممکن است باعث سوزش و تحریک، حساسیت، تاثیرگذاری بر روی سیستم عصبی مرکزی و یا اثرات سیستمیک شوند. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی برای دوره های کوتاه مدت و در دوزهای پایین قابل تحمل است، در حالیکه قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی برای طولانی مدت تقریبا همیشه باعث بروز واکنش های جدی است. در معرض قرار گرفتن به صورت مداوم ممکن است باعث حساس شدن بدن شده و در نتیجه تکرار این امر ممکن است منجر به تشدید واکنش، به ویژه برای کسانی که دارای بیماری مزمن هستند گردد. در ادامه خطرات بهداشتی مربوط به اجزای تشکیل دهنده مواد پوششی به طور مجزا مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
الف) رزین ها: تمامی رزین ها یا بایندرها تا حدی سمی هستند و در صورتی که شخصی به میزان بیشتر از حد مجاز در معرض آن قرار گیرد می تواند خطرناک باشد. اولین خطر مرتبط با رزین ها عموما به تماس پوستی مربوط می شود. برخی از رزین ها ممکن است حساسیت زا بوده و باعث واکنش های آلرژیک شدیدی شوند. به طور خاص، رزین های اپوکسی غنی از روی مورد استفاده در فرمولاسیون USACE، و کل تار اپوکسی C200 و اپوکسی پلی آمید MIL-P- 24441A مورد استفاده در صنایع نظامی، ممکن است باعث واکنش های آلرژیک شوند. برای جلوگیری از تماس با رزین های اپوکسی، باید از دستکش، پیش بند، عینک ایمنی و محافظ صورت مقاوم در برابر مواد شیمیایی استفاده نمود. همچنین باید به سیستم  پوشش های یورتانی نیز توجه ویژه ای نمود. پوشش های یورتانی دو جزئی از واکنش دی ایزوسیانات و پلی استر تشکیل می شوند. ترکیبات دی ایزوسیانات در مواجهه اولیه باعث تحریک چشم، بینی و گلو می شوند. برخی از کارگرانی که در معرض دوزهای پایین (غلظت کم در هوا) قرار دارند ممکن است دچار حساسیت دستگاه تنفسی نیز شوند و زمانیکه به دی ایزوسیانات ها حساس شوند، علائمی مشابه با آسم ظاهر خواهد شد. برای کنترل این امر، استفاده از لباس های محافظ و ماسک تنفسی الزامی است.
ب) پیگمنت ها یا رنگدانه ها: همواره استفاده از ترکیبات رایج فلزات سنگین از جمله سرب، کادمیوم و کروم از لحاظ تاریخی خطرات سلامتی را به همراه داشته است. این فلزات همگی برای بسیاری از سیستم های داخلی بدن سمی هستند. اخیرا معرفی رنگدانه های با سمیت کمتر مانند آهن، تیتانیوم و روی به کاهش این خطر بالقوه کمک شایانی نموده است. در زمان فرایند تمیز نمودن و حذف پوشش، رنگدانه های فلزات سنگین بیشترین خطر را برای سلامتی ایجاد می کنند که این امر به ویژه در مورد سرب صادق است.

ج) حلال های آلی: طیف گسترده ای از مواد شیمیایی آلی، که معمولاً به عنوان حلال ها و رقیق کننده ها شناخته می شوند، در فرمولاسیون مواد پوششی مورد استفاده قرار می گیرند. اقدامات کنترلی برای جلوگیری از اثرات مخرب حلال ها عبارتند از: ارائه تهویه مناسب برای رقیق کردن بخارات تا سطوح ایمن، ارجاع به MSDS برای انتخاب لباس محافظ مناسب، اجتناب از تماس غیر ضروری یا طولانی مدت با پوست و استفاده از محافظ تنفسی مناسب در صورتی که غلظت بخارات حلال در هوا بالاتر از حد مجاز است. خطرات سلامتی مرتبط با حلال ها به متغیرهای زیادی بستگی دارد، از جمله: ویژگی  سمیت ذاتی حلال، دوز حلالی که کارگر در معرض آن قرار دارد، مدت زمان تماس با حلال و بخارات آن، و اینکه حلال از چه طریقی وارد بدن می شود. اصلی ترین و شایع ترین راه، استنشاق بخارات حلال و تماس پوستی است که شایع ترین نتیجه تماس پوست با یک حلال، تحریک پوست می باشد. باید توجه داشت که اگرچه اکثر حلال ها باعث تحریک پوست در محل تماس می شوند، اما برخی از حلال ها نیز ممکن است از طریق پوست جذب شده و وارد بدن شوند. برخی از حلال های رایج که می توانند از طریق پوست جذب شوند عبارتند از: الکل های مختلف، تولوئن و برخی کتون های خاص. در MSDS حلال ها باید میزان قابلیت جذب پوست بررسی شود. بسیاری از حلال ها دارای علائم مشابه هستند که در صورت استفاده از بیش از یک نوع حلال تشخیص اینکه کدام حلال مشکل ایجاد نموده است دشوار است از طرف دیگر حلال ها می توانند اثر هم افزایی داشته باشند، به این معنی که اگر از دو حلال استفاده شود که هر دو به یک شکل مضر هستند، علائم حاصله بیش از دو برابر خواهد بود. در زیر به برخی از مشکلات ناشی از حلال ها به تفصیل پرداخته خواهد شد:
– تحریک پوست: اکثر حلال های آلی چربی طبیعی پوست را از بین می برند. حذف چربی پوست باعث قرمزی، ترک خوردن و خشک شدن پوست در نقطه تماس با حلال شده که معمولا تماس روی دست ها و ساعد اتفاق می افتد. این اثر معمولا جدی نبوده و نواحی آسیب دیده زمانی که قرار گرفتن در معرض آن متوقف می شود بهبود می یابند.
– تحریک خفیف تنفسی: بخار برخی از حلال ها باعث سوزش چشم، بینی و گلو می شود، زیرا آن ها در غشاهای مخاطی مرطوب دستگاه تنفسی فوقانی بسیار قابل حل می باشند. این عوارض معمولا جدی نیستند و به محض خارج شدن فرد از محیط سمی و در معرض هوای تازه ناپدید می شوند. با این حال، نگرانی این است که ماده سمی وارد بدن شده و ممکن است مشکلات سیستمیک ایجاد نماید.
– اثرات بر روی سیستم عصبی (سمیت عصبی حلال): اکثر بخارات حلال می توانند بر روی سیستم عصبی مرکزی یا سیستم عصبی محیطی (دست ها، پاها، بازوها و پاها) اثر بگذارند. این بخارات می توانند باعث سردرد، خواب آلودگی، تشنج، تغییرات رفتاری، لرزش و از دست دادن احساس و کنترل شوند. بیشتر این اثرات کوتاه مدت هستند. با این حال، برخی از حلال های خاص می توانند ناتوانی دائمی ایجاد نمایند.
– اثرات مضر بر روی کلیه : قرار گرفتن مزمن در معرض حلال ها می تواند باعث آسیب به کلیه ها شود. این اثرات را باید جدی تلقی کرد. آنها دائمی هستند و در موارد شدید ممکن است کشنده باشند.

دکتر نعيمه شيراكبري گروه صنعتي ايران خودرو  معاونت كيفيت

(ادامه دارد …)

متن کامل این گفت و گو را در شماره 259 ماهنامه بسپار که در نیمه اردیبهشت ماه 1403 منتشر شده است، می خوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.