پیشگامان جدید در دیپلماسی علم/ علم در خدمت دیپلماسی، دیپلماسی در خدمت علم

بسپار/ ایران پلیمر «بسیاری از چالش‌هایی که امروزه با آن مواجهیم ابعاد بین‌المللی دارند؛ چه در حل مسائل مربوط به تغییرات اقلیم باشد چه در مقابله با بیماری‌ها. بنابراین این مشکلات جهانی، به راه‌حل‌های جهانی نیاز دارند. از این رو خلق نقشی جدید برای علم در سیاست‌گذاری و دیپلماسی بین‌المللی یک مسئله کلیدی است: قرار دادن علم در قلب برنامه بین‌المللی توسعه.»

گوردون براون – نخست وزیر اسبق بریتانیا
در بریتانیا، گوردون براون نخست وزیر اسبق در سال 2009 فراخوانی جهت ایجاد نقش جدیدی برای علم در دیپلماسی و سیاست‌گذاری بین‌المللی ارائه کرد. در این گزارش تلاش کرده‌ایم این نقش را تعریف کنیم و نشان دهیم چه طور دانشمندان، دیپلمات‌ها و سایر سیاست‌گذاران می‌توانند در عمل این ارتباط را ایجاد کنند.
دیپلماسیِ علم مسئله جدیدی نیست اما هیچ گاه در طول تاریخ تا این حد اهمیت نداشته است. بسیاری از چالش‌های تعریف شده در قرن 21، از تغییرات اقلیم تا امنیت غذا، از کاهش فقر تا خلع سلاح هسته‌ای ابعاد علمی دارند. هیچ کشوری نمی‌تواند این مشکلات را به تنهایی حل کند. در دنیایی که به لحاظ علمی و فنی هر روز پیچیده‌تر می‌شود، لازم است ابزارها، روش‌ها و تاکتیک‌های سیاست خارجی به کار گرفته شوند. بنابراین دلایل قاطعی برای بازتعریف دیپلماسی علم از نو داریم.
پیشرفت‌هایی که در حوزه علم صورت گرفته تاکنون به واسطه جریانی از افراد و ایده‌ها بوده است. برای آن که مثالی بیاوریم، می‌توان به جایگاه «وزیر خارجه جامعه سلطنتی» اشاره کرد که در سال 1723 ایجاد شد؛ تقریبا 60 سال قبل از آن که دولت بریتانیا اولین وزیر امور خارجه خود را معرفی کند. در طول جنگ سرد سازمان‌های علمی مراکز مهمی برای مباحثات غیر رسمی در حوزه مسائل هسته‌ای میان امریکا و روسیه بودند. امروز نیز علم کانال‌های ارتباطی جایگزینی را در ارتباط با کشورهایی مانند ایران، عربستان سعودی و پاکستان ارائه کرده است. مشارکت احتمالی علم در سیاست خارجی در بسیاری از کشورها توجه را به خود جلب کرده است.

آن چه تا کنون در حوزه دیپلماسی علمی مطرح شده است
دانشمندان و دیپلمات‌ها به وضوح هم‌نشینان خوبی نیستند؛ در حالی که کار علم شناخت حقیقت است، آقای Henry Wotton دیپلمات قرن 17، وظیفه سفیر بودن را این گونه توصیف می‌کند: یک انسان راستگو که برای دروغ گفتن به خاطر مصالح کشورش به خارج از مرزها فرستاده می‌شود. اما علی‌رغم این تضاد منافع، دانشمندان در طول تاریخ به کرّات در عرصه بین‌المللی از دیپلمات‌ها پشتیبانی کردند. انجمن سلطنتی تاریخچه‌ای طولانی در استفاده از علم برای غلبه بر تعارضات نظامی و تفاوت‌های سیاسی و فرهنگی دارد. پیش از جنگ جهانی دوم توسعه علمی و مشارکت میان کشورها از طریق دانشمندانی انجام می‌شد که به مناصبی مانند مسئول روابط خارجی در انجمن‌های علمی گماشته می‌شدند. با این حال پس از جنگ جهانی دوم و در نتیجه استفاده از بمب اتمی، بیش از پیش دانشمندان بر آن شدند که در کاهش تعارضات بین‌المللی نقشی ایفا کنند.
امروز اما معماری حاکمیت و دیپلماسی در حال تغییر است. تلاش‌های بسیاری در این راستا انجام شده است که برخی شامل موارد زیر است:
•    گردهمایی سازمان ملل در خصوص تجارت و توسعه (UNCTAD) که در سال 2001 به واسطه آن بر سر ایجاد دیپلماسی علم توافق شد. این دیپلماسی برای «بهبود فراهم کردن مشاوره علمی و فناوری در مذاکرات چندجانبه و پیاده‌سازی نتایج حاصل از این مذاکرات در سطح ملی» برنامه‌ریزی شد و به ظرفیت‌سازی در میان دانشمندان و دیپلمات‌های کشورهای در حال توسعه برای مشارکت در مذاکرات بین‌المللی کمک می‌کند.
•    در سال 2008 سازمان AAAS مرکزی برای دیپلماسی علم، سیاست خارجی و انجمن‌های عمومی سیاست‌گذاری ایجاد کرد تا حوزه‌های همکاری‌های علمی را شناسایی کرده و به این وسیله به ایجاد اعتماد و درک فکری کمک کند.
•    انجمن سلطنتی دیپلماسی را در مرکز سیاست علمی تازه‌تاسیس خود قرار داده است. این مرکز از تلاش‌های متخصصین این انجمن و سایر متخصصین برای سیاست‌گذاری در سه حوزه حمایت می‌کند: استحکام‌بخشی به مشارکت علمی در اهداف سیاست خارجی (علم در خدمت دیپلماسی)، تسهیل همکاری‌های علمی بین‌المللی (دیپلماسی در خدمت علم) و استفاده از همکاری‌های علمی برای بهبود روابط میان کشورها (علم برای دیپلماسی).

علم در خدمت دیپلماسی، دیپلماسی در خدمت علم و علم برای دیپلماسی
طی 30 سال آینده سیاست خارجی به شدت تحت تاثیر چالش‌های جهانی در حوزه توسعه پایدار شکل خواهد گرفت. پروفسور John Beddington مشاور ارشد علمی دولت بریتانیا نسبت به ظهور یک طوفان تمام عیار از کمبود غذا، آب و منابع انرژی در آینده هشدار می‌دهد که منجر به ناآرامی‌های مدنی، درگیری‌های مرزی و مهاجرت‌های دسته‌ای خواهد شد. علم در پاسخگویی به این چالش‌ها بسیار کلیدی خواهد بود و علم می‌بایست در خدمت دیپلماسی قرار گیرد تا به این ترتیب سیاست‌گذاران از مشاوره‌ عالمان بهره‌مند شوند.

(ادامه دارد…)

متن کامل این مقاله  را در شماره 208 ماهنامه بسپار که درنیمه بهمن ماه منتشر شده است، بخوانید. 

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق فیدیبو قابل دسترسی است.