گفت و گوی بسپار با مهدی خادم ثامنی، مدیرکل  دفتر مدیریت پسماند در سازمان حفاظت محیط زیست کشور: تنها 13 تا 20 درصد پسماندهای پلیمری در کشور، رسما بازیافت می شود

بسپار/ ایران پلیمر تخریب محیط زیست و بهره برداری بیش از حد منابع در کشور ما نیز همانند بسیاری از کشورهای جهان در طی قرن گذشته، چشمگیر بوده و تسریع در این روند در سال 1335 منجر به تشکیل دستگاهی مستقل به نام کانون شکار ایران، با هدف حفظ نسل شکار و نظارت بر اجرای مقررات مربوط به آن شد.
در سال 1346 در پی تصویب قانون شکار و صید، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید جایگزین کانون فوق شد. بر اساس قانون اخیر، سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، مرکب از وزیران کشاورزی، دارایی، ‌جنگ و شش نفر از اشخاص با صلاحیت بود.
در سال 1350 نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید به “سازمان حفاظت محیط زیست” و نام شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید به شورای‌عالی حفاظت محیط زیست تبدیل شد و امور زیست‌محیطی از جمله پیشگیری از اقدامهای زیانبار برای تعادل و تناسب محیط زیست نیز به اختیارات قبلی آن افزوده شد.

بسپار- با توجه به تعاریف و شرح وظایف دفتر مدیریت پسماند، بفرمایید از بدو تاسیس دفتر تا امروز به طور مشخص در خصوص مدیریت پسماندهای پلیمری چه برنامه هایی به اجرا درآمده؟

خادم ثامنی: سازمان حفاظت محیط زیست ایران برنامه‌هایی را برای کاهش تولید پسماندهای پلیمری و افزایش بازیافت آنها اجرا کرده است. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به تشویق استفاده از مواد قابل بازیافت، توسعه فناوری‌های بازیافت و آموزش عمومی برای کاهش مصرف پلاستیک اشاره کرد. تدوین آیین نامه کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی، تعیین معافیت مالیاتی برای صنایع بازیافت مشمول، مشوقات مربوط به صنایع بازیافتی از طریق صندوق ملی محیط زیست و … از دیگر موارد است.

بسپار- در خصوص بازیافت چه فعالیت های مدونی انجام شده است؟

خادم ثامنی: در چند سال اخیر، مراکز بازیافت پسماندهای پلیمری در برخی استان‌ها مانند تهران، اصفهان، شیراز و تبریز تاسیس شده‌اند. این مراکز به بازیافت پلاستیک‌ها و تبدیل آنها به مواد اولیه برای صنایع مختلف کمک می‌کنند. شایان ذکر است سازمان حفاظت محیط زیست دستگاه حاکمیتی – نظارتی بوده و وظیفه قانونی برای اجرا و تاسیس مراکز بازیافت ندارد.

قوانینی مانند “قانون مدیریت پسماند” و “آیین‌نامه اجرایی آن” و آیین نامه کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی در کشور تصویب شده‌اند. همچنین، در سال‌های اخیر محدودیت‌هایی بر روی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌ها اعمال شده است.

بسپار- نتیجه این امور بر روی اقتصاد چرخشی کشور چه میزان بوده است؟ (مثلا چند درصد تولید پسماند کمتر شده؟ یا چه میزان بازیافت افزایش یافته؟)

خادم ثامنی: اقتصاد چرخشی در ایران هنوز در مراحل ابتدایی است، اما برنامه‌های بازیافت پسماندهای پلیمری می‌تواند به توسعه این اقتصاد کمک کند. بازیافت پلاستیک‌ها باعث کاهش هزینه‌های تولید مواد اولیه و کاهش واردات مواد پتروشیمی می‌شود. با این حال، هنوز میزان مشارکت صنایع در این حوزه محدود است.

بسپار- میزان پسماند تولیدی کشور در بخش پلیمر چه قدر است؟ بیشترین پسماند تولیدی مربوط به کدام استان هاست؟ چه برنامه هایی برای بازاستفاده و بازیافت آنها اجرا شده است؟ (اصولا درصد پسماندهای پلاستیکی از کل چه قدر است؟)

خادم ثامنی: بر اساس آمار، سرانه تولید پسماندهای پلاستیکی در ایران معادل 140 گرم در روز است. یعنی حدود سالانه 4 میلیون تن که تنها 13 تا 20 درصد آن به طور رسمی بازیافت و بقیه یا دفن یا سوزانده می شود.

از این میزان، حدود 500 هزار تن مربوطه به کیسه پلاستیکی است که 96 درصد آنها به صورت مستقیم به سطل زباله رفته و فقط 10 درصد آنها در مبدا جدا شده و بازیافت می شوند.

بیشترین میزان تولید پسماند پلیمری مربوط به استان‌های پرجمعیت مانند تهران، اصفهان، خراسان رضوی و فارس است.

برنامه‌هایی مانند تفکیک زباله از مبدا، توسعه مراکز بازیافت و استفاده از فناوری‌های نوین برای بازیافت پلاستیک‌ها در حال اجرا هستند. همچنین، برخی شرکت‌های خصوصی در حال توسعه فناوری‌هایی برای تبدیل پسماندهای پلیمری به سوخت یا مواد اولیه هستند.

 بسپار_ اصولا بودجه های اختصاصی برای این امر از چه محل هایی تامین و در چه مواردی هزینه می شود؟ سازمان چه حمایت های معنوی یا غیر آن از شرکت های تولیدکننده پلیمر برای سوق دادن آنها به سوی اقتصادی چرخشی دارد؟

خادم ثامنی: بودجه اختصاصی برای امر بازیافت در کشور از محل ماده قانون ساماندهی پسماندهای عادی و میزان تخصیص سالیانه در قانون بودجه به وزارت کشور تامین می شود که متاسفانه علی رغم پیگیری های متعدد سازمان گزارش دقیقی از هزینه کرد آن ارائه نمی شود. لذا پیشنهاد اصلاح قانون مدیریت پسماند و نظارت بر بودجه های تخصیصی توسط سازمان به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است.

در حال حاضر سازمان از طریق بودجه اندک موجود در صندوق محیط زیست در راستای رفع یا کاهش آلایندگی به صنایع بازیافتی کمک می کند.

بسپار- ایران در خصوص ملاحظات زیست محیطی در چه کنوانسیون هایی متعهد است؟ و در آینده به چه کنوانسیون هایی خواهد پیوست که روی صنایع پلیمر اثرگذار است؟

خادم ثامنی: ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون بازل (مدیریت پسماندهای خطرناک و انتقال فرامرزی آنها)، کنوانسیون استکهلم (کنترل آلاینده‌های آلی پایدار) و کنوانسیون روتردام (تجارت مواد شیمیایی خطرناک) عضو است.

بسپار- بعضا مشاهده می شود که شعارهای غیرتخصصی و غیرعلمی در حوزه محیط زیست مطرح می شود (مثلا نه به پلاستیک به جای نه به پلاستیک هایی با عدم امکان بازیافت اقتصادی مثل کیسه های پلاستیکی و یکبارمصرف ها و …) در این خصوص آیا سازمان و دفتر شما مشاورین از صنعت پلیمر در کنار خود دارند و آیا از دانشگاه های مرتبط و تشکل های مربوطه کمک سیستماتیک دریافت می کنید؟

خادم ثامنی: استفاده از ظرفیتهای علمی و انجمن ها  به صورت مداوم در دستور کار سازمان قرار دارد. در این راستا دعوت از صاحب نظران و صنایع بازیافت در کمیته های فنی کارگروه ملی مدیریت پسماندها صورت می گیرد.

بسپار- چند درصد پسماندهای کشور بازیافت می شوند؟ چند درصد پسماند های پلیمری در کشور بازیافت می شوند؟ چشم انداز در این خصوص چیست؟

خادم ثامنی: حدود 10 تا 15 درصد از کل پسماندهای کشور بازیافت می‌شوند. برای پسماندهای پلیمری، این عدد حدود 20 درصد است. چشم‌انداز آینده، بهبود این درصدها با توسعه فناوری‌های بازیافت و افزایش آگاهی عمومی است.

بسپار- به لحاظ مدیریت پسماند در دنیا در چه جایگاهی قرار داریم؟

خادم ثامنی: ایران در مدیریت پسماند در مقایسه با کشورهای پیشرفته در جایگاه پایین‌تری قرار دارد. با این حال، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود این وضعیت انجام شده است. ایران در منطقه خاورمیانه در جایگاه متوسطی قرار دارد و نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه فناوری و زیرساخت‌های مدیریت پسماند دارد.

در کل، مدیریت پسماندهای پلیمری در ایران نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری بیشتر و مشارکت فعال بخش خصوصی و عمومی دارد.

بسپار- و در پایان؟

خادم ثامنی: لزوم اصلاح قانون مدیریت پسماندها، ایجاد ابزارهای نظارتی برای سازمان در امر مدیریت پسماندها، تقویت ساختارها بخصوص در استانها، پشتوانه قانونی پیگیری مصوبات کارگروه ملی مدیریت پسماندها و سایر اقدامات مناسب موجب پیشبرد اهداف کشور به منظور ارتقاء وضعیت پسماندها خواهد گردید.