سلسله گزارش های بسپار با موضوع علل بحران آب در ایران و راهکارهای پلیمری/ چرا بی باران و بی ترانه شدیم
بسپار/ ایران پلیمر با توجه به شدت گرفتن مسالهی کم آبی در سالهای اخیر، ماهنامه ی بسپار از شماره گذشته (خردادماه) بخشی را تحت عنوان “نقش پلیمرها در مقابله و مواجهه با بحران آب” به این موضوع اختصاص داده است. از اینرو از تمامی کسانیکه در این زمینه تا امروز فعالیتی به انجام رسانده و یا طرحی دارند، دعوت میشود تا با ارایه آنها ما را در تجمیع امور و راهبردهای احتمالی یاری کنند. به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و در بخش‌هایی از جهان به خصوص خاورمیانه، تغییر اقلیم، مهاجرت گسترده، فرسایش زیست‌محیطی، خشکسالی و بی‌ثباتی سیاسی (در کنار سایر مسایل) استفاده و مدیریت منابع آبی به یک چالش بزرگ تبدیل شده است. در ایران که در منطقه گرم و خشک دنیا واقع شده است، بحران کمبود آب همواره وجود داشته و امروزه بیش از گذشته توجه‌ها را به خود جلب کرده است.
کاوه مدنی، کارشناس سیاست‌های محیط زیستی در امپریال کالج لندن و معاون سابق سازمان حفاظت از محیط زیست کشور، در مصاحبه ای سه دلیل اصلی برای کاهش شدید منابع آبی در ایران را نام میبرد که یکی از این دلایل رشد سریع جمعیت است. او می‌گوید: در کمتر از دو دهه جمعیت ایران دو برابر شده است. علت دوم آن بخش کشاورزی ناکاراست. این مورد برای ما طی سالهای جنگ با عراق و دوران تحریم‌ها بسیار مهم بوده است. بنابراین طبیعی است که واقعا نگران خودکفایی غذایی و دسترسی به مواد غذایی در این کشور بوده باشیم و علت سوم سوء‌مدیریت است. آب به بسیاری از عوامل بستگی دارد و تا زمانی که این روابط و پیچیدگی‌ها را درک نکنیم، قادر به حل این بحران نخواهیم بود.
تحقیقات (هر چند در گزارش های مختلف اختلافاتی دارد) نشان میدهد نزدیک به ۷۰ درصد آب شیرین در دسترس، در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ۲۲ درصد آن استفاده صنعتی دارد و ۸ درصد باقی‌مانده در بخش عمومی استفاده میشود. بنابراین بخش کشاورزی به‌دلیل اینکه بیشترین استفاده از منابع آبی را دارد، بیشترین آسیب را از تغییرات آب و هوایی می‌بیند. همه اینها نیازمند سرمایه‌گذاری و مخارج بیشتری روی تحقیق و توسعه است.
آنچه در حال رخ دادن است دقیقا یک بحران است. رودها و دریاچه‌ها یکی پس از دیگری در حال خشک شدن هستند. تالاب‌ها را از دست می‌دهیم. شاهد فرونشست زمین و کویرزایی هستیم. چیزی که به شدت ناراحت‌کننده است. کشور به بازبینی شدیدی در استفاده از منابع آبی نیاز دارد. دولت شروع به تدوین برنامه‌هایی برای حفظ و مدیریت بهینه تر آب ( بخصوص در بخش کشاورزی) کرده است و از رسانه‌های اجتماعی برای هشدار به عموم مردم در مورد این مشکل استفاده می‌کند. باید پیش از اینکه کل شهرهای ایران خشک شوند، راهی برای نجات آب ایران یافت.
خشک‌سالی‌های مکرر توام با برداشت بیش از حد آبهای سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده‌است. از نشانه‌های این وضعیت خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آبهای زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر است.
۹ کشوری که طی بیست و پنج سال آینده از نظر منابع آبی در بحرانی ترین وضعیت قرار خواهند گرفت در منطقه خاورمیانه واقع شدهاند: بحرین، کویت، فلسطین، قطر، امارات عربی متحده، اسراییل، عربستان سعودی، عمان و لبنان.
پس اگر بخواهیم دلایل ایجاد بحران آبی که امروزه با آن مواجهیم دسته بندی کنیم، باید به عوامل زیر اشاره کنیم:
- رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت
- کشاورزی ناکارآمد (رواج حدود 90 درصدی کشت سنتی و بی توجهی به شیوههای کشت نوین مانند هیدروپونیک که در شماره 186 بسپار به آن پرداختیم.)
- سوء مدیریت و عطش توسعه (برای مثال بهره برداری نامناسب صنعتی از منایع آبی، استقاده از آب شیرین و تصفیه شده برای مصارف صنعتی و…)
- تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین که موجب تبخیر بیشتر آب شده است.
- کمبود فن آوری و دانش فنی و آموزش مناسب
- نا کارآمدی نهاد کنترل و نظارت بر مصرف آب کشورها
- سدسازی های بی رویه و بدون در نظر گرفتن چرخه آب منطقه ای
- عدم تفکیک آب آشامیدنی با غیرآشامیدنی
- عدم حفاظت و بهره برداری بی رویه از سفره های زیرزمینی در سالهای اخیر به خصوص دهه هشتاد و اوایل دهه 90 شمسی
- عدم آینده نگری در زمینه مدیریت بهینه و عدم بسترسازی مناسب برای ممانعت از هدر رفت آب
برنامه ریزی نادرست، سرفصل بحران
روزنامه واشنگتن پست در تیرماه ۱۳۹۳، اعلام کرد ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضعیت آب در آنها خطرناک است. واشنگتن پست، بحران ایران را ناشی از برنامه ریزی نادرست دانست. همچنین یک تحقیق مستقل ۱۰ تن از متخصصان ایرانی حوزه مدیریت منابع آب که در آمریکای شمالی و انگلستان تحصیل کردهاند نشان میدهد که دلیل اصلی کاهش ۸۰ درصدی حجم آب دریاچه ارومیه از اواسط دهه 1380 شمسی تا سال 2015 میلادی (بنابرآمار بینلمللی)، فعالیتهای انسانی و توسعه سازهای بی رویه در این حوضه آبریز بوده. تاثیر خشکسالی و تغییرات آب و هوایی در منطقه در حدی نبوده که بتواند تغییرات سطحی و حجمی این چنینی در دریاچه ایجاد کند. در نتیجه این پژوهش، احیای فیزیکی دریاچه ارومیه ممکن دانسته شده اما چنین فرایندی را مشروط به یک خواست سراسری سیاسی و اقتصادی درنظرگرفته است که در طی سالهای طولانی به نتیجه خواهد رسید.
کشاورزان میزان برداشت تعیین شده آب ازچاههای زیرزمینی را رعایت نمیکنند و برای آبیاری اراضی خود به طور معمول اقدام به برداشت آب به مقادیر بیشتر از میزان تعیین شده میکنند.
هرچند وضعیت آبهای زیرزمینی با توجه افزایش بارندگیها نسبت به سال گذشته از وضعیت مطلوب تری برخودار شده است اما برداشت بی رویه، اضافه برداشت، عدم مدیریت و نظارت دقیق در بهره برداری از آبهای زیرزمینی موجب کاهش تدریجی آب این سفرهها میشود.
کشاورزان به زعم خود برای آبیاری بهتر اراضی زراعی و باغی و با هدف کسب بهره وری و افزایش محصول بیشتر اقدام به برداشت آب بیش از حد تعیین شده میکنند در حالیکه همان زمین زراعی با مقدار آب کمتری نیز به صورت مطلوب و بهینه آبیاری می شودیکی دیگر از ناکارآمدیهای بخش کشاورزی، کشت محصولاتی مانند هندوانه است که با توجه به وضعیت اقلیمی ایران توجیه ندارد.
یکی از موثرترین راه های جلوگیری از اضافه برداشت آب، استفاده کشاورزان از سیستمهای نوین آبیاری و بهینه سازی کشاورزی است. با به کارگیری این سیستمها علاوه بر افزایش بهره وری محصول، موجب کاهش استفاده از آبهای زیرزمینی میشود.
وقتی پیوند دانشگاه و صنعت برقرار شود…
برای پیدا کردن نمونه های موفق پیاده سازی آبیاری نوین، یکی از پروژه های ملی، پروژهای بود که از دهه هفتاد آغاز شد و فارغ از اغراق، سهم بزرگی در پیاده سازی سیستمهای آبیاری نوین در کشور داشت.
در سال 1374 به دنبال اجرایی شدن طرح آبیاری تحت فشار به عنوان یکی از موفق ترین طرحهای کاهش هدر رفت آب و استفادهی بهینه از آن در سطح کشور، موضوع تولید و استفاده از لوله های تحت فشار پلی اتیلن به عنوان یکی از کلیدی ترین اجزای تشکیل دهنده ی این طرح مطرح شده بود.
آن زمان وزارت کشاورزی تشخیص داد با توجه به اهمیت و وسعت طرح، بالا بودن درجه ایمنی شبکه های آبرسانی و آبیاری تحت فشار و لزوم استاندارد بودن محصولات برای تضمین عمر مفید 50 سال، لازم است با به کار گیری یک روش مناسب قابلیت تولید و عرضه این محصولات مطابق استانداردهای بینالمللی تضمین شود. وزارت کشاورزی برای تحقق این هدف به سراغ دانشکده پلیمر دانشگاه صنعتی امیرکبیر و یکی از اساتید برجسته ی آن یعنی دکتر حسین نازکدست رفت.
(ادامه دارد …)
متن کامل این گزارش را در شماره 190ام ماهنامه بسپار که در نیمه تیرماه منتشر شده است بخوانید.
در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های 02177523553 و 02177533158 داخلی 3 سرکارخانم ارشاد .تماس بگیرید. امکان اشتراک آنلاین بر روی صفحه اصلی همین سایت وجود دارد.
