گفت و گوی بسپار با دکتر ارومیه ای/ آیا پلیمرهای مناسب برای در تماس با مواد غذایی در کشور تولید می شوند؟

بسپار/ ایران پلیمر عبدالرسول ارومیه ای عضو هیات علمی (بازنشسته) پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران بیش از 45 سال تحقیق و تدریس را در کارنامه ی خود دارد.  وی هم اکنون مدیر عامل شرکت خاتم پلیمر است . خاتم پلیمر از سال 1384 فعالیت خود را به عنوان نخستین آزمایشگاه تخصصی بسته بندی مواد غذایی، داروئی، بهداشتی در ایران آغاز و هم اکنون علاوه بر این زمینه ها به عنوان آزمایشگاه همکار  سازمان غذا و دارو- وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد ایران شناخته می شود. از دیگر توانایی های این مجموعه می توان به  ارائه خدمات آزمایشگاهی، برگزاری دوره های آموزشی ، انجام تحقیقات ، مهندسی معکوس و مشاوره  در زمینه های انواع بسته بندی های  پلیمری اشاره کرد.

 

در روزهای اخیر و در سایه وحشت از احتمال همه گیری ویروس کرونا در جهان و در کشورما هم، استفاده از موادغذایی و انواع نان و … به صورت بسته بندی شده، افزایش ناگهانی داشته است. در این خصوص صحبت های آقای دکتر ارومیه ای را مفصلا شنیدیم که از دغدغه های خود در خصوص بسته بندی های در تماس با مواد غذایی، آب و … می گوید. 

 

بسپار. آقای دکتر در مورد گریدهای پزشکی و گریدهای در تماس با مواد غذایی در پلیمرها هم توضیحی برای خوانندگان بفرمایید و هم از امکان تولید آنها در کشور …

ارومیه ای: ابتدا لازم  است تعریفی از فود گرید و مدیکال گرید ارائه شود. مواد و کالاهای که در تماس با غذا و دارو وبهداشت هستند با نام (FCP) Food Grade Plastics (Food Contact)  شناخته می شوند که شامل،ظروف حمل و نگهداری مواد غذایی، ماشین آلات برای فرایند تولید ظروف بسته بندی مواد غذایی، مواد اولیه، مواد شیمیایی، افزودنی ها، ظروف و لفاف های بسته بندی، سفره و کارد و چنگال و وسایل آشپزخانه  است.

بنابراین هر ماده و یا شیء خارجی که در تماس مستقیم و یا غیر مستقیم با ماده غذایی باشد باید به میزان کافی خنثی بوده و ماده غذایی با بسته بندی واکنش شیمیایی ندهد، همچنین بسته بندی باید از تماس هر ماده خارجی با مواد غذایی داخل آن ( بیش از حد مجاز) که باعث تغییر خواص ارگانولیپتیکی( طعم و بو) و در نهایت آسیب رساندن به سلامتی انسان می شود، جلوگیری می­کند.

کارخانه های تولیدی ظروف پلاستیکی برای مواد غذایی فود گرید FCM  ملزم به رعایت استانداردهای   ISO 22000، GMP,PLC استانداردهای سازمان غذا وداروی آمریکا The US Food & Drug Administration (FDA) و مقررات اتحادیه اروپا EU Directive 2002/72/EC هستند که امری متداول در بسیاری از کشور های جهان است. در این استانداردها روش ها، معیارها و حد مجاز مونومرها وافزودنی ها برای هرماده پلیمری مشخص شده است.

تامین کننده ها مواد اولیه پلیمری ، افزودنی ها و همچنین تولید کنندگان محصولات پلاستیکی بسته بندی باید مستندات مربوط به  آنالیز وکنترل محصولات خود را مطابق با این استانداردها در یک آزمایشگاه معتبرانجام ، تاییدیه سازمان غذا و دارو و یا معاونت های غذا ودارو -دانشگاههای علوم پزشکی را اخذ و علامت های تماس با مواد غذاییFCM   یا, FDA را بر روی محصولات خود درج نمایند.

اقلام وارداتی در این زمینه معمولا”علامتهای  استاندارد های اروپا و FDA را دارند،مجتمع های پتروشیمی ایران پلیمرهای PP, PE PS ,PET  فود گرید با مجوزهای وزارت بهداشت تولید می کنند ولی PVC  و یا پلی کربنات PC  گرید پزشکی نیست. ولی بعضی از تولیدکنندگان داخلی ادعای می کنند که مواد PVC  و یا پلی کربنات PC گرید پزشکی تلید می کنند.  پلیمرهای گرید پزشکی باید عاری از از هر نوع ناخالصی باشد و کلیه مواد اولیه و افزودنی ها مطابق با ISO 22000 باشد ودر سیستمهای کاملا استریل شده و کلین روم  clean roomتولید شوند. نرم کننده های مصرفی باید عاری از فتالات ها باشد  و میزان مونومر وینیل کلرایدVC  آنها باید کمتر از 0.3 ppm باشد چرا که این مواد سمی و سرطان زا هستند. 
پلی کربنات PC گرید پزشکی باید عاری از بیسفنل آ ( free  BPA )باشد.  این ماده سرطان  زا و سمی است. کسانی که جنین ادعایی دارند آیا این مسایل  را رعایت می کنند؟ آزمایشها و استانداردهای لازم FDA و  EU Directive 2002/72/EC را بر روی محصولات خود دارند؟ از سازمان غذا و دارو  مجوز لازم را دارند؟
با توجه به توسعه صنعت بسته بندی در ایران و بازار مصرف این مواد وافزایش قیمت پلیمرها ، متاسفانه مشاهده  می شود که بعضی از توایدکنندگان پایین دستی و سود جوی از مواد ضایعاتی و دست دوم در تولید محصولات بسته بندی استفاده می کنند که این باعث آلودگی های زیست محیطی  ناشی از این محصولات دست دوم وایجاد بیماری های صعب العلاج در جامعه شود.

بسپار- شما نقدی هم بر استفاده از گریدهای پلی اتیلن مشکی در تولید لوله های پلیمری داشتید. چرا؟

ارومیه ای: در لوله های مشکی PE  و PP از دوده های صنعتی Carbon blackاستفاده می شود که در مقایسه با گرید های غذایی (Food grades) قیمت بسیار پائینی دارند. دوده های صنعتی  ضایعات پالایشگاهی هستندکه در دمای حدود1200 درجه پیرولیز شده اند . در صنعت از این مواد به عنوان پرکننده (Filler) برای اصلاح خواص فیزیکی، مکانیکی و… استفاده می‎شود . متاسفانه چند شرکت پتروشیمی از دوده صنعتی در تولید مستربج ویا کامپاند مشکی گرید لوله استفاده می کنند.

در carbon black بیش از12 ترکیب هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای PAHs  (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) ، حلال وترکیبات گوگردی نیز وجود دارد که سمی و سرطان زا هستند . طبق مقررات FDA , 21CFR 178.3297مقدار این مواد در کربن بلاک که شامل::

Benzo[a]pyrene ,  Benzo[a]anthracene , Chrysene , Benzo[b]fluoranthene , Benzo[j]fluoranthene , Benzo[k]fluoranthene ,Dibenzo[a,h]anthracene, . نباید از  0.5 ppm   تجاوز کند .

و طبق مقررات اتحادیه اروپا EU No 10/2011 باید میزان تولوئن 0.1% سیکلوهگزان کمتر از 0.02و بنزوپیرین کمتر از 250 ppb باشد.

در ایران متاسفانه شواهدی دال بر بررسی غلظت این مواد حین تولید دوده ویا لوله در دسترس نیست باید برای به حداقل رساندن مخاطرات این امر از کربن بلاک Food grade  استفاده و یا  لوله های چند لایه ای تولید کنیم که لایه داخلی آن از پلیمر پایه ی خالص( بدون دوده)  باشد . معمولا” عمر مفید 50 ساله برای لوله های آب در نظر گرفته می شود و در صورت عدم رعایت این نکات نفوذ ذرات مضر به آب آشامیدنی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

سازمان استاندارد در این حوزه تنها خواص فیزیکی مکانیکی لوله ، میزان دوده و پراکندگی آن را  مورد بررسی قرار می دهد و این موضوع تا به امروز مغفول مانده است. انتظار می رود انجمن مستربچ و انجمن لوله سازان در این خصوص وارد شوند و به سلامت و بهداشت جامعه توجه کنند.

اخیرا شاهد تولید ظروف بسته بندی یکبارمصرف مشکی نیز هستیم که از همان مستربچ صنعتی در آن استفاده می شود. زمانی که شرکت های پتروشیمی ما این کار را می کنند از تولیدکنندگان زیر پله ای چه انتظاری می رود!!

 

بسپار- آیا بحث زیست تخریب پذیر ها  بالاخره در کشورو یا در جهان  به نتیجه ی قطعی علمی رسیده است؟

ارمیه ای: بحث ظروف زیست تخریب پذیر در تمام دنیا مطرح بوده و در اروپا و دیگر کشورهای بزرگ پلیمرهای زیست تخریب پذیر در فرایند تولید ظروف یکبار مصرف جایگزین پلیمر های متداول سنتزی گردیده است.

پلیمرهای زیست تخریب پذیر شامل پلیمرهای طبیعی مانند انواع پلی ساکاریدها، چربی ها، پروتین ها و صمغ ها هستند، پلیمرهای سنتزی مانند: پلی لاکتیک اسید PLA، پلی کربولاکتون PCL، پلی ونیل الکل PVOH 100% زیست تخریب پذیر و پلیمرهای آنزیمی(میکروبی) مانند: پلی هیدروکسی الکواناتPHA، پلی هیدروکسی بوتارات PHBو پلی لولانPLL را می توان به کمپوست تبدیل کرد.

رشد بازار مصرف، سیاستگذاری جهانی در خصوص پلیمرهای زیست تخریب پذیر بحث مفصلی است که انشاء الله در یک گفتگو دیگر  به آن اشاره خواهم کرد.

ظروف پلاستیکی زیست تخریب تولیدی در ایران معمولا  بر پایه نشاسته Starch Bio-based plastictsاست. این ظروف به طور معمول دارای 25-35درصد نشاسته ، مواد نرم کننده ، مواد معدنی ( بعنوان پرکننده و معمولا کربنات کلسیم) و درصد بالایی از پلیمرهای سنتزی(PP ویا PE)است . میزان تخریب پذیری این نوع پلیمرها بیش از 30 سال است. تا کنون آزمایشات زیست تخریب پذیر با استفاده از استاندارد لجن فعال  برای مدت 6 ماه بر آنها انجام گردیده که فقط تا  3% تخریب شده است.

 

[EasyDNNGallery|15593|Width|600|Height|600|position||resizecrop|False|lightbox|False|title|False|description|False|redirection|False|LinkText||]

 

تعدادی از ظروف بسته بندی بر پایه نشاسته( به اصطلاح غلط گیاهی) از تولیدکنندگان مختلف در کشور از سازمانهای  مختلف و در زمان های مختلف جهت آنالیز وکنترل مورد بررسی قرار گرفته اند  که نتایج آنرا در جدول زیر ملاحظه میکنید

 

نوع محصول	درصد مواد فرار و رطوبت	درصد نشاسته اصلاح شدهTPS	درصد پلیمر سنتزی PP	درصد باقیمانده مواد جامد پرکننده)
ظرف (با علامت آملون)	94/2	49/21	02/41	55/34
قاشق و چنگال (با علامت آملون)	39/3	55/24	34/46	72/25
ظرف (با علامت درفین)	51/1	52/18	06/30	35/39
قاشق و چنگال (با علامت درفین)	95/1	15/25	45/38	45/34
دیس چند خانه کرم رنگ	49/2	7/33	59/41	16/14
کاسه روشن (با علامت افشار)	08/3	24/33	58/44	87/10
قاشق وچنگال ( با علامت په روم ظرف)	01/2	98/24	8/36	61/26

 

                          

اندازه گیری میزان مهاجرت کل مطابق با  استاندارد مقررات اروپا  EN 1186  Regulation (EU) No 10/2011 

حد مجاز استاندارد باید کمتر از 10 میلی گرم در دسیمتر مربع  باشد

نوع محصول	مهاجرت کل در سیمولانت های غذایی (mg/dm²)
	اسید 3%	الکل 10%	الکل 20%	الکل 95%
ظرف (با علامت آملون)	05/375	55/4	90/4	5/3
ظرف (با علامت درفین)	68/704	01/7	55/4	20/14
دیس (گیاهی)	576.35	37.48	41.29	41.06
قاشق (با علامت لدرلی)	399.54
قاشق ( با علامت موج)	151.35

 

 

همانطور که ملاحظه می شود میزان مهاجرت اجزاء تشکیل دهنده بیش از حد مجاز طبق مقررات اتحادیه اروپا ، لذا میتوان اشاره کرد که آنها نه تنها  گرید غذایی نیستند بلکه مشکلاتی در طعم و بوی محصول ایجاد می کنند. هر ساله در ماه محرم وصفر و ماه رمضان تبلیغات گسترده ای علیه پلاستیک های سنتزی و له این پلاستیکها می شود بدون هیچگونه دلیل موجه.

نایلون هایی هم که این روزها به عنوان زیست تخریب پذیر شناخته می شوند در واقع همان کیسه های پلی اتیلنی با  2% ترکیبات اکسو هستند ((oxo-degradable plastics . تخریب این نوع پلاستیکی زمانی آغاز می شود که در معرض نور شدید خورشید و گرمای زیاد قرار گیرند. این نوع پلاستیکها در کشورهای اروپایی ودیگر کشور های پیشرفته منسوخ شده و در عوض از پلی لاکتیک اسید و پلی کاپرولاکتام در تولید  محصول زیست تخریب پذیر استفاده می کنند که علاوه زیست تخریب بودن مشکلی برای محیط زیست ایجاد نمی کنند.

 

بسپار-متولی مدیریت ” پسماندهای پلاستیکی و نقش آن ها در آینده ی انسان و محیط زیست” چه نهادی است و چگونه باید به آن ها در زمینه های تخصصی راهکار ارایه کرد؟

ارمیه ای: در هر کشوری نهادی مرتبط با این موضوع پیش بینی شده است و تحقق بخشدن به اهداف تعریف شده در این حوزه معمولا” با همکاری چند نهاد از جمله شهرداری ، وزارت صنعت، وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و دیگر ارگان های مرتبط صورت گیرد در اروپا کمسیون اتحادیه EU Commesion  و درآمریکا سازمان غذا و دارو    FDA  متولی این امر هستند و مقررات این دو سازمان  مورد پذیرش بسیاری از کشور های دنیا است. در ایران نیز سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت وسازمان استاندارد  مسئولیت این امر را برعهده دارند، اما با توجه  به طیف وسیع وظایف این نهاد موضوعات پلیمری کمتر مورد توجه گرفته است. به طور معمول از آزمایشگاهی خارج از این مجموعه برای  همکاری در این زمینه دعوت صورت می گیرد . برخی از کارخانه های تولیدی به محض اخذ تاییدیه از آزمایشگاه های همکار سازمان غذا و دارو ، استاندارد ها را کنار گذاشته و راه خود را در پیش می گیرند. البته کارخانه هایی نیز در کشور وجود دارند که تا به امروز عملکرد بسیار خوبی در تعامل با واحد های آزمایشگاهی داشته اند و اغلب کارخانه هایی هستند که محصولات خود را صادر می کنند. در حال حاضر و با توجه به شرایطی که در آن هستیم تنها راهکار پیش رو آگاه کردن مردم است . بنا براین وظیفه سازمان های نظارتی و رسانه ها است که در این زمینه اطلاع رسانی کنند .