اختصاصی بسپار/ یادداشت امین صدرنژاد، دبیرکل اتحادیه بازیافت ایران در خصوص بازیافت پلاستیک در ایران

بسپار/ ایران پلیمر اتحادیه صنایع بازیافت ایران سازمانی عضومحور، مستقل، غیر دولتی و غیر انتفاعی است که در بهار ۱۳۸۷ با شماره‌ی ثبت ۳۱۴۵۳ در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران تأسیس و یگانه تشکل اقتصادی تخصصی با بیش از ۲۵۰ شرکت بخش خصوصی در حوزه‌های مختلف تولید کالا و خدمات در زیست‌بوم مدیریت پسماند کشور است.

شناخت عمومی ایرانیان از بازیافت پلاستیک‌ها، خردایش و آسیاب کردن ضایعات پلاستیکی به منظور تولید گرانول و پرک پلاستیک است؛ حال آنکه این امر با آنچه حقیقت بازیافت پلاستیک‌ها در ایران است، فاصله بسیاری دارد. بر همین اساس شاید بیان اینکه موکت خانه‌های ما، حاصل بازیافت بطری‌های پلاستیکی آبی است که پیش‌تر مصرف کرده‌ایم، برای عموم جامعه کمی عجیب و غیرقابل باور باشد!

نکته نخست آنکه فرآیندهای پرس کردن، آسیاب و خردایش ضایعات پلاستیکی اساسا فرآیندهای بازیافت نیستند، بلکه از دیدگاه تخصصی، این فرآیندها “پردازش” یا Process خوانده می‌شوند.

فرآیندهای مرتبط با پردازش که اصولا یک مرحله پیش از صنعت بازیافت قرار دارند، فرآیندهایی عموما مکانیکی و فیزیکی هستند که منجر به سورتینگ، کاهش حجم و افزایش چگالی ضایعات (مواد خام ثانویه) شده تا مواد اولیه صنعت آماده‌سازی شده و آماده ورود به فرآیند تولید گردند. حال مصرف‌کننده گرانول و پرک پلاستیکی صنایع بازیافت هستند که از مواد خام ثانویه محصولات متفاوتی تولید کرده که این محصولات تگ ضایعاتی یا خام بر خود ندارند.

بر همین اساس، صنایع بازیافت پلاستیک در ایران، عمدتا شامل صنایع تولید الیاف مصنوعی هستند که این الیاف در گستره‌ی بسیاری از محصولات، از موکت و پرده، تا مبلمان و منسوجات خانگی، تا پارچه و لباس و تا محصولات بی‌بافت در صنایع عمرانی و ساختمانی و کالاهای فرآیندی کاربرد دارند. حوزه‌ی دیگر مصرف گرانول و پرک ضایعات پلاستیکی به عنوان مواد خام ثانویه نیز، صنایع بسته‌بندی و صنایع تولید کامپاندهای پلیمری به منظور مصرف در صنایع تکمیلی زنجیره ارزش پلیمرهاست.

هرچند گفتنی است که از نقطه‌نظر بهره‌وری فرآیندها، ترجیح باید بر آن باشد که از افت گرید پلاستیک‌ها در بازیافت تا حد امکان جلوگیری به عمل آید. به عبارت دیگر بازیافت بطری که از گرید مواد خوراکی یا شوینده بوده به نخ، در عمل باعث افت گرید پلیمر می‌شود.

بر همین اساس امروزه در کشورهای توسعه‌یافته، شعار Bottle to Bottle با منطق “بسته‌بندی‌های پایدار” رواج یافته که تأکید بر تولید بطری‌های پلاستیکی با گرید خوراکی از بازیافت بطری‌های پلاستیکی چه در مرحله‌ی بازیافت مستقیم از ضایعات خط تولید و چه در مرحله‌ی بازیافت پس از مصرف دارد.

اما مساله اینجاست که هر قدر فرآیند بازیافت پلیمرها از فرآیند تولید دورتر شود به مرحله‌ی بازیافت پس از مصرف برسد، هزینه‌ی پاکسازی (Decontamination) و بالا بردن گرید پلاستیک پیش از ورود به اکستروژن برای تبدیل به گرید مواد خوراکی، مواد شوینده و مواد ضد عفونی افزایش می‌یابد و این امر عملا در کشورهایی که فاقد سیستم‌های تفکیک از مبدأ هستند، مثل کشور ما، اساسا از توجیه اقتصادی و منطقی خارج شده و ناممکن می‌گردد (گفتنی است اهمیت و حساسیت مرحله پاکسازی در بازیافت پلیمرها تا آن حد است، که اساسا در هیچ‌کجای دنیا گریدهای پزشکی از پلیمرهای بازیافتی تولید نمی شوند).

فلودیاگرام زنجیره ارزش صنعت بازیافت مدل مفهومی از تولید ضایعات قابل بازیافت تا کالای نهایی در زیست بوم صنعت بازیافت ایران

فلودیاگرام زنجیره ی ارزش صنعت بازیافت در ایران به منظور مشخص کردن نقشه و تصویری از چرخه ی طول عمر ضایعات قابل بازیافت در کشور طراحی و ترسیم گردیده که بر اساس آن بتوان ضمن شناسایی کدهای مرتبط با فعالیت مولد)کدهای آیسیک) در زنجیره ی بازیافت، نسبت تولیدکننده ضایعات به مصرف کننده ی نهایی و تأثیر تغییرات در تأمین هر یک از نهاده ها را بر کل زنجیره و بازیگران اصلی در امتداد مسئولیت تولید را تبیین کرد.

(ادامه دارد …)

متن کامل این مقاله را در شماره 245 ماهنامه بسپار که در نیمه اسفند ماه 1401 منتشر شده است، بخوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.