اختصاصی بسپار/ تکامل مدیریت در عصر فناوری و جایگاه ما

شاید بهتر باشد قبل از خواندن ادامه مطلب یک دقیقه از خود این سوال را بپرسیم که مدیریت یک علم است یا هنر؟ و دلایل خود را برای انتخاب هر کدام از این دو گزینه مرور نماییم.

قطعا افراد یکی از این دو را انتخاب نموده اند. ولی بهترین جواب این است که مدیریت ترکیب پیچیده ای از علم و هنر است و هر قدر که به عمر این مفهوم اضافه می شود، صاحب نظران پیچیدگی بیشتری را میان علم و هنر می یابند. به فرایند خلق یک اثر هنری برای نمونه یک نقاشی فکر کنیم. یک نقاشی از یک ایده شروع می شود، با مطالعه و تحقیق در مورد ایده ادامه می یابد. سپس با انتخاب تکنیک نقاشی، هنرمند تصمیم میگیرد که چگونه عناصر مختلف مانند رنگها، خطوط، نور و سایه را در کنار هم قرار دهد. او پس از ارزیابی و تصحیح، اثر هنری را بصورت نهایی ارایه می نماید. این اثر ممکن است در عالم واقع وجود نداشته و تنها زاییده ذهن هنرمند باشد.

خلق ایده های مدیریتی، ایده های کسب و کار، خلق مخصولات جدید، یک مدل کسب و کار خلاقانه مسیری جز این را نمی پیماید. به عنوان مثال فرایند خلق ایده خلاقانه خط تولید فورد، یا ایده سکوها یا پلت فرمها در فضای مجازی یا ایده تبدیل گوشی های همراه به یک رایانه همراه ، بجز یک اثر هنری چه می توانست باشد؟ وقتی دقت می کنیم خیلی با فرایند خلق آثار هنر متفاوت نیست. جالب است بدانیم علوم مدیریتی در بسیاری از دانشکدههای هنر تدریس می شود. امروزه روشهای نوین بازاریابی، رهبری منابع انسانی، مدلهای جدید کسب و کار و… بوسیله مدیرانی هنرمند به دنیا معرفی می شود.

ولی از نگاه دیگر، مدیریت یک علم است. در مدیریت تجربیات به ارقام و اطلاعاتِ قابل اندازه گیری تبدیل می شوند و این امکان را فراهم می کند که تاثیر تصمیمات مدیریتی و تغییرات در سازمان به دقت ارزیابی شود. مدیریت به وسیله مطالعات و تحقیقات علمی توانایی پیش بینی رفتارهای سازمانی و تاثیر تصمیمات را نشان می¬دهد. علم مدیریت به مدیران، پایه های نظری و مفاهیم مشخصی را ارایه می نماید تا بتوانند در عملکرد و تصمیم گیریهای روزمره شان اعمال کنند.

پس یک مدیر خوب باید خلاقیت یک هنرمند را با علم ترکیب نماید و در غالب محصولات فکری در سازمان تزریق نماید. هیچ تفاوتی نمی نماید که این در سطح مدیریت عالی یک سازمان باشد یا در سطوح پایینتر. در مدیریت فروش و بازاریابی باشد و یا در منابع انسانی و یا حتی مالی.

در بخش قبلی بحث را خیلی مفهومی پیش بردیم و جا دارد که برای تکمیل بحث چند تعریف کلاسیک مدیریت را ارایه نماییم. این تعریفها بوسیله تنی چند از بزرگان علم مدیریت انجام شده است و ترکیب مفهوم بخش قبل و تعاریف کلاسیک باعث ایجاد اشراف بهتری نسبت به مدیریت می شود.

فردریک وینسلو تیلور (1856-1915): مدیریت هنر این است که ابتدا مشخص کنید چه کاری را می خواهید انجام دهید و سپس آن کار را به بهترین و ارزانترین راه ممکن به انجام برسانید.

مری پارکر فولت (1868-1933): مدیریت هنر انجام کارها از طریق افراد دیگر است.

جورج آر تری (1877-1955): مدیریت فرایندی است که از برنامه ریزی، سازماندهی، اجرا و کنترل تشکیل شده است. این فرایند جهت دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده استفاده می شود.

هارولد کونتز(1909-1984): مدیریت هنر انجام کارها از طریق دیگران در گروه های رسمی سازمان یافته است. مدیریت هنر تنظیم کردن کار فردی هریک از افراد با هدف کلی سازمان است.

پیتر فردیناند دراکر (1909-2005): مدیریت فرایندی است که در آن هدف و مقاصد یک گروه، مشخص و شفاف و سپس انجام می شود.

این تعاریف چهارچوب مدیریت را مشخص می نماید. یعنی مدیر می بایست هدف تعیین نماید، برنامه ریزی کند، تصمیم بگیرد، منابعش را مشخص نماید، هدایت کند، کنترل کند و…

تا اینجا درباره مفهوم مدیریت و چهارچوب و وظایف کار یک مدیر مطالبی ارایه شد. شاید این مطالب بدیهی به نظر برسد. ولی نیاز بود که در اطراف آن بگردیم، به آن فکر کنیم و یکبار ببینیم که آیا در مدیریت کسب و کار خودمان تمامی این وظایف را انجام می دهیم؟ مسلما باید همه را با توازن و تعادل انجام دهیم. بهتر است، مرور کنیم که کدام را بیش از اندازه انجام می دهیم و کدام را کمتر. پیشنهاد می کنم قبل از خواندن ادامه مقاله چند دقیقه ای تفکر کنیم چون ادامه مقاله را با کمی تفاوت پیش خواهیم برد.

علم مدیریت در روند پیشرفت خود برخلاف مفهوم و چهارچوب که تقریبا ثابت مانده، تغییرات زیادی در چگونگی اعمال ایده ها و تئوری ها داشته است و شکلهای مختلفی به خود گرفته است. به تعبیر دیگر مدیریت به عنوان هنر ترکیب شده با علم در قالب نسخه های متعدد اصلاح شده است. هرسازمانی از نسخه اصلاح شده خاص خود استفاده می نماید. برخی از نسخه ها اولیه و قدیمی هستند و برخی دیگر به روزتر هستند. شاید اینجاست که می توانیم به بفهمیم چرا یک سازمان در یک صنعت مشخص رشد تصاعدی دارد ولی سازمان دیگر در همان صنعت بدام افتاده و دچار روزمرگی شده است. می توانیم ببینیم که ما در کسب و کار خود در چه دوره ای از مدیریت به دام افتاده ایم و این می تواند برای ما راهگشا باشد. چهار دوره از تاریخ علم مدیریت به شرح ذیل می باشد:

دوره تقسیم کاری: این دوره در قرن نوزدهم آغاز شد و تئوری مدیریت علمی که توسط فردریک تیلور ارایه شد، نقش اصلی را در توسعه آن ایفا نمود. ایده اصلی این دوره بر افزایش بهره وری تولید از طریق تجزیه و تحلیل کارها و تبدیل آن به کارهای تکراری تمرکز داشت. تیلور در تئوری خود به انجام علمی کارها و اندازه گیری دقیق اجزای کار پرداخت. در این دوره ابتدایی ترین تئوریهای مدیریت مبتنی بر علم شکل گرفت و به توسعه علم مدیریت کمک شایانی نمود و مفاهیمی مانند بهره وری و بهبود عملکرد سازمانی را ترویج داد. تئوری حاکم بر این دوره منجر به تکامل و توسعه دیگر نظریه های بعدی در زمینه مدیریت شده است.در این دوره اصول مهمی برای بهبود عملکرد سازمانی و افزایش بهره وری در تولید معرفی کرد.

دوره تعاملات انسانی: این دوره در دهه 1920 آغاز شد. نظریه پردازان این دوره از جمله کوری لوئین، اریک تروفتر، و التون مایو تاکید بر عوامل انسانی و روانشناختی بر عملکرد سازمانی داشتند. در ادامه مکس وبر جامعه شناس و نظریه پرداز آلمانی به توسعه تئوری های این دوره کمک شایانی نمود. این دوره به تبیین نقش ساختار سازمانی و مدیریت در سازمان ها با تاکید بر اصولی مانند اختیارات مشخص، تخصیص وظایف، و تداوم در انجام وظایف می پردازد. اصولی که بر این دوره حکم فرماست به شرح ذیل می باشد:

1- در این مدل مدیریتی، هر بخش از سازمان توسط کارشناسان متخصص در آن حوزه اداره می شد. این تخصیص وظایف به افزایش بهره وری و دقت در انجام وظایف منجر می شد.

2- وبر تاکید داشت که در سازمانها تقسیم کار ، اختیارات و مسئولیتها باید مشخص و واضح باشند. همچنین، افراد باید دقیقا بدانند که چه کارهایی به عهده خود دارند. این اصل به ارتقا انضباط و کارایی در سازمان کمک می کرد.

3- وبر معتقد بود که باید یک هیئت مدیره در سازمان ها ایجاد شود. این هیئت مدیره بر اساس اصول تخصیص وظایف و اختیارات مشخص تشکیل شود و افراد در آن به عنوان متخصصان و مدیران حرفه ای شناخته شوند.

دوره مدیریت استراتژیک: این دوره در دهه 1960 آغاز شد. در این دوره، مدیران به برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری در مورد راهبردها و تغییرات در محیط کسب و کار تمرکز کردند تا به تحقق ماموریت و اهداف اصلی سازمان برسند.

در مدیریت استراتژیک تحلیل محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری و رقبا بسیار اهمیت دارد. مدیران برای تعیین راهبردها و تغییرات باید محیط را به دقت تجزیه و تحلیل کنند. همچنین در این دوره تعیین راهبردها و تغییرات بلند مدت سازمانی از اهمیت بسیار بالایی بر خوردار است. این ارتباط میان ماموریت، اهداف، و راهبردها باید واضح و متناسب با محیط باشد. تحلیل SWOT (نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدید ها)یکی از ابزار معمول در مدیریت استراتژیک است. این تحلیل به مدیران کمک می کند تا نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان و فرصتها و تهدیدهای خارجی را شناسایی کنند.

تنها تصمیم گیری و تعیین استراتژی در مدیریت استراتژیک کافی نیست. پیاده سازی استراتژی نیز چالش ها و مسائلی را ایجاد می کند که مدیران باید با آنها مواجه شوند. در مدیریت استراتژیک از مدلها و ابزارهایی مختلفی مانند ماتریس GE، BCG و از ابزارهای تحلیلی مانند PESTEL برای پیاده سازی آن استفاده می شود.

این دوره منجر به تغییرات عمده در روش ها و رویه های مدیریتی شد و باعث بهبود بهره وری، توانایی رقابتی و رشد سازمانی گردید.

گردآوری: مهندس کاوه ممی زاده (مشاور کسب و کار)

(ادامه دارد …)

متن کامل این مقاله را در شماره 254 ماهنامه بسپار که در نیمه آذرماه 1402 منتشر شده است، می خوانید.

در صورت تمایل به دریافت نسخه نمونه رایگان و یا دریافت اشتراک با شماره های ۰۲۱۷۷۵۲۳۵۵۳ و ۰۲۱۷۷۵۳۳۱۵۸ داخلی ۳ سرکار خانم ارشاد تماس بگیرید. نسخه الکترونیک این شماره از طریق طاقچه  و  فیدیبو  قابل دسترسی است.